Elektrik Motor Çeşitleri Nelerdir?

Elektrik motor çeşitleri: Bu motorlar genelde sanayilerde kullanılır. Çeşitleri arasında AC, DC ve tipte servo motorlar da vardır.

AC Motor Nedir?

Statör sargıları ile aldığı elektrik enerjisini rotorunda dönme hareketi yaparak mekanik enerjiye çeviren elektrik makinesine ac motor denir. Sanayide en çok kullanılan AC motordur. Bunlara aynı zamanda asenkron motor da denir. Çalışma prensibi bakımından bu tip AC motorlara indüksiyon motorları adı da verilir.

Asenkron Motor Nedir?

Stator sargıları ile aldığı elektrik enerjisini rotorunda dönme hareketi yaparak mekanik enerjiye çeviren elektrik makinesidir. Elektrik motorları güçleri, etiket üstündeki devir sayısını 1450 d/dk ise, motorun devrini  kendi  değerinin üzerine,  1200 d/dk’ ya  düşürüp veya  1750 d/dk’ ya çıkartıp çalıştırıldığında, bu tip motorlara asenkron motor denir. Çalışma prensibi bakımından asenkron motorlara indüksiyon motorlarda denir.

Asenkron Motor Yapısı

• Statör
•  Rotor
• Gövde
• Kapaklar
• Rulmanlar ve Yataklar
• Soğutucu Pervane

Asenkron motor çeşitleri;

Faz sırasına göre sıraladığında;

1. Bir fazlı asenkron motor
2. İki fazlı asenkron motor
3. 3 fazlı asenkron motor

1 – Bir Fazlı Asenkron Motor

Sadece bir sargı ile bir fazlı asenkron motorlarda döner alan meydana gelmez. Ana sargıdan başka  yardımcı bir sargıya da ihtiyaç duyulur. Oluklara 90° fark ile yerleştirilir ve ana sargı ile paralel bağlanırlar. Paralel bağlanan bu sargılara bir fazlı gerilim uygulandığında, gerilim aynı fazdadır. Böyle olduğu için oluşan manyetik alan da aynı fazdan olur. Böylece ana ve yardımcı sargı arasında yapay olarak faz farkı oluşur. Bir fazdan iki faz meydana getirilerek bir döner alan oluşturulur.

90° faz farkı oluşması için yardımcı sargıya seri bağlı kondansatör, bobin, omik direnç bağlanarak üç faz farkı meydana getirilebilir. İlk kalkınmada yardımcı sargı, ana sargının manyetik alanını destekler. Bir fazlı AC elektrik motorları normal devrine yaklaştıkça, yardımcı sargı, ana sargı ve rotor üstünde ters bir etki yaratır.

Normal çalışmayı sağlamak için yardımcı sargı devreden çıkartılır. Eğer yardımcı sargı devreden çıkmaz ise, ince kesitli yardımcı sargı fazla akım çekeceğinden dolayı ısınır ve yanar. Bir fazlı asenkron motorların statörün de bir fazlı alternatif akım sargısı vardır.

Rotorunda ise sincap kafesi biçiminde bir sargı vardır. Ayrıca asenkron motora yol verme sırasında statör oluklarına yerleştirilmiş bir yol verme sargısı (yardımcı sargı) vardır. Bir fazlı asenkron motor yol aldıktan sonra bu sargı devreden çıkartılır.

Bir Fazlı Asenkron Motor Çeşitleri

1- Yardımcı Sargılı Asenkron Motorlar

• Direnç yol vermeli nokta
• Kondansatör yol vermeli

1. Tek kondansatörlü
2. Çift kondansatörlü III) Daimi kondansatörlü

• Üniversal (Seri) motorlar
• Yardımcı kutuplu (Gölge kutuplu) asenkron motorlar
• Repülsiyon motorlar
• Relüktans motorlar
• Senkron motorlar 

 Bir Fazlı Yardımcı Sargılı Motorlar

• Yardımcı sargıyı devreden çıkarma yöntemleri

1. Yardımcı sargıyı merkezkaç anahtarı ile devreden çıkarma
2. Manyetik (yol verme) röle ile devreden çıkarma
3. Triyaklı devreyle yardımcı sargının devreden çıkarma

Yardımcı Sargılı Motor Çeşitleri

• Yardımcı sargılı bir fazlı motorlar

1. Kalkış kondansatörlü bir fazlı motorlar
2. Daimi kondansatörlü bir fazlı motorlar
3. Yardımcı sargılı kalkış ve daimi kondansatörlü bir fazlı motorlar
4. Gölge kutuplu motorlar

2 – İki Fazlı Asenkron Motorlar

Statöründe sargı eksenleri arasında 90º elektriksel açı yapan iki adet bir fazlı sargı bulunur. Rotor sargısı kısa devre sargısından oluşur ve sincap kafes şeklindedir. İki fazlı asenkron motorlar küçük güçlerde kullanılır. Bu motorlar otomatik AC motor kontrol devrelerde servo motor olarak kullanılır.

3 – 3 Fazlı Asenkron Motorlar

Motorun statöründe sargı eksenleri arasında 120° faz farkı vardır. Üç tane bir fazlı sargı vardır. Bu sargılar kendi aralarında yıldız veya üçgen bağlanırlar. Bu sargılar statör oluklarına bobin olarak yerleştirilir. Yerleştirilen bobinler birbirleri ile seri bağlanırlar. Seri bağlanan bobinler faz sargısını oluştururlar. Büyük güçlü yapıya sahiptirler. Sanayide çok kullanılan 3 fazlı asenkron motor çeşididir.

Asenkron motorlar rotorlarının yapısına göre sınıflandırılır;

• Rotoru kısa devre çubuklu asenkron motor
• Rotoru sargılı (bilezikli) asenkron motor

Üniversal Motor 

Üniversal motorun yapısı doğru akım (DC) seri motora benzer. Sac paketlerden yapılan statörü  çıkık kutupludur. Rotoru da doğru akım makinasının rotoru gibi sac paketinden üretilir. Rotor oluklarında bulunan sargılar DC rotor sargıları ile aynıdır. Yapıları dc motorlarınki gibidir. Bundan dolayı, hem doğru akımda hem de alternatif akımda kullanılırlar. İki akımda da kullanıldıkları için bu motorlara üniversal motor denir. Ayrıca seri motorların da özelliklerini de sahiptirler. Rotor ve kutup sargıları seri bağlandığı için bu motorlara üniversal seri motorlar denir.

Üniversal motorların dakikadaki devir sayıları 20.000 ‘e kadar çıkabilir. Üniversal motorların devir sayılarını ayarlamak mümkündür. Bu ise devreye seri olarak giren bir reosta ile sağlanır.

Üniversal motor yapıları;

• Rotor (endüvi)
• Statör (endüktör)
• Fırçalar
• Kolektör
• Yataklar ve diğer parçalar

Senkron Motor Nedir?

Motorun üzerindeki etiket değeri  1500d/d ise, motoru 1500 d / dakikada çalıştırır isek bu tip motorlara ise senkron motorlar denir.

Senkron motor çeşitleri;

Statör ve rotor devresinin düzgün olup olmayışına göre iki çeşittir.

• Silindirik rotorlu (yuvarlak kutuplu veya turbo makinalar)
• Çıkık rotorlu (çıkık kutuplu makinalar)

Bir fazlı  motor/ İki fazlı motor

• Alan sargılı
• Sabit mıknatıslı
• Doğru akımla çalışan motorlar
• Histeresiz
• Değişebilir hızlı kutup anahtarlamalı
• Relüktans

DC Motor Nedir?

Elektrik enerjisini, mekanik enerjiye çevirir. Bu elektrik makinesine DC motor denir. Buna bağlı olarak doğru akım makinası, doğru akım genaratörü ya da doğru akım motoru olarak da çalıştırılabilir. Bir iletkene doğru akım uygulandığı zaman iletken, sabit manyetik alan meydana getirir. Bu manyetik alan N ve S kutuplarını meydana getirir. Bu alan içerine giren cisimler sabit mıknatısın gösterdiği etkiyi gösterir ve iletken cisimleri kendine çeker.

DC motor parçaları;

• Endüvi (Rotor)
• Statör
• Kollektör
• Fırçalar
• Yataklar ve Kapaklar

DC motor çeşitleri;

• Fırçasız DC Motorlar
• Şönt Motor
• Seri Motor
• Kompunt Motor (Ters Kompunt, Eklemeli Kompunt)
• Fırçalı DC Motor

Step (Adım) Motor

Step motor elektro-mekanik alettir. Elektrik enerjisini dönme hareketine çevirir. Step motorlara aynı zamanda “adım motorları” da denir. Belirli adımlarla hareket ederler adım motorları. Rotor hareketleri ve hızı step motorlarında dijital sinyallerle değişir. Motorun yapısına bağlı olarak adımlar, 90°, 45°, 18° veya küçük açı aralıklarında olabilirler. Motorun hızını kontrol edebilmek için frekans sinyalleri değiştirilir. Motoru sağa ve sola döndürmek için uygulanan sinyallerin sırası değiştirilerek motorun dönüş yönü ayarlanabilir.

Step motor çeşitleri;

1. Sabit mıknatıslı step motorlar (PM)
2. Hybrid (hibrit) step motorlar
3. Hidrolik step motorlar
4. Değişken relüktanslı step motorlar (VR-DR)

Değişken relüktanslı step motor çeşitleri;

• Tek parçalı
• Çok parçalı

Şönt Motor

Endüvi bobinleri, endüktör bobinlerine paralel bağlanan motorlara şönt motorlar denir. Devir ayarı alan ayarlayıcı direnç ve yol verme direnci yardımı ile yapılmaktadır.

DC motor çeşitlerinden biri olan şönt motorlar yüksüz durumda iken devir kendiliğinden yükselmez. Yük altındayken devir sayıları çok az değişir. Ama yol alma momentleri fazla yüksek değildir.

Servo Motor Nedir?

1 d/dk. lık hız bölgelerinin altında kararlı çalışan motorlardır. Moment-hız kontrolü yapan yardımcı motorlara servo motor denir. Ya da akımın bilezikler üzerinden devresini tamamlayan motorlara da denir. (motorun miline yalıtılmış olarak takılan halkalar). Yardımcı amaçlı motorlardır, servo motorlar. İş makinaları gibi çalışmazlar. Servo motorların anma güçleri ortalama 5 kw kadardır. Servo motorlar küçük elektrik motorlarıdır. Kontrol devreleri gömülüdür. Boyutları küçük, ama servo motorlar güçlüdür. Mekanik gücü orantılı harcarlar. Servo motorların geri beslenme düzeneği bir elektronik devre üzerine kurulur. Motor olarak DC, AC, senkron ve adım motoru özelliklerini taşırlar.

Servo motor çeşitleri;

Servo motor çeşitleri iki gruba ayrılır;

1. AC servo motor
2. DC servo motor

DC servo motor çeşitleri;

• Alan kontrollü servo motor
• Endüvi kontrollü servo motor
• Sabit mıknatıslı  (Rotor kontrollü servo motor)
• Seri ayrık alanlı servo motor

Ex-proof Motor 

Özel amaçlar için, patlayıcı ortamlarda kullanılan elektrik motorlarına kısaca Exproof motor denir. (Patlamaya Karşı Korumalı Motor). Parlayıcı gaz, buhar, tozlu ortamlarda kullanıldıklarında bu ortamların patlamasına neden olmazlar. Exproof motorlarda koruma sınıflarına göre yüzey sıcaklıkları limitlenmiştir. Ayrıca koruma sınıfına göre alev, kıvılcım ve ark sızdırmazlık özellikleri bulunmaktadır.

Sanayide kullanılan motorlardan exproof motorların iç yapıları farklıdır. Aşırı ısınmazlar. Mesela benzin, tiner, alkol  ve solventli ortamlarda çalıştırılabilirler. Bu maddelerin yanmasına ve patlamasına neden olmazlar.

Değişik tip ve yapıda Ex proof motor vardır. Fiyatları ucuz değildir. Elektrik motoru fiyatları, üretici firmalar tarafından ayrı ayrı belirlenmektedir.