Elektromıknatıs Nedir? Çalışma Prensibi

Elektromıknatıs Nedir. Basit bir manyetik cisim üzerine sarılan bakır telden akım geçirilerek oluşturulan geçici mıknatısa elektromıknatıs denir. Yalıtılmış ince kabloların ham demire sarılıp, kablolardan akım geçirilmesiyle meydana gelir. Elektrik akımının etkisi ile mıknatısın özelliklerini gösterebilen magnetik maddelere elektromıknatıs denir.

Yapısı

Elektromıknatıs (electromagnet), bir manyetik nüve ve nüvenin üzerine sarılan bir bobinden oluşur. Bir bobinden akım geçirildiği zaman etrafında daha güçlü bir manyetik alan meydana gelir. Bu manyetik alan, nüve üzerinden dolaşarak nüvenin mıknatıs özelliği göstermesini sağlar. Elektromıknatısın oluşturduğu manyetik alan, mıknatısın manyetik alanı ile benzerlik gösterir.

Electromagnet nüvesi yumuşak demirden veya aynı özellikteki saçlardan yapılır. Çünkü elektromıknatısın akımı kesildiğinde nüvenin de manyetik özelliği sona ermesi gerekir. Elekromıknatısın her iki ucu da manyetik maddeleri çeker.

Elektromıknatıs Çalışma Prensibi

Mıknatıslayıcı kobalt, demir, nikel gibi maddelerden yapılır. Kısa süre içinde manyetik duruma gelir. Manyetik kuvvetin etkisi bittiğinde tüm mıknatıslık etkisini kaybederler. Elektromıknatıslara  aynı zamanda geçici mıknatıs adı da verilir.

Geçici mıknatıs olarak saf demirin yavaş yavaş soğutulmasıyla elde edilen yumuşak demir kullanılır. Yumuşak metaller çok kolay atom kaybettiklerinden mıknatıslanmaları da kolay olur. En çok kullanılan alaşım silisli yumuşak demirdir.

Elektromıknatıs, bobin içine yumuşak demirin konulmasıyla yapılır. Bobinden akım geçtiği süre içinde mıknatıslık özelliği devam eder. Akım kesilince mıknatıslık etkisi kalkar. Elektromıknatıslardan sağlanan manyetik alan, sürekli mıknatıslardan sağlanan manyetik alandan oldukça büyüktür. Elektromıknatıslar elektrik motorları ile jeneratör ve alternatörlerde kullanılır.

Elektromıknatısın Kutupları

• Bütün mıknatıslar N ve S olmak üzere iki kutupludur. Elektromıknatıslar, çubuk mıknatıs özelliklerini gösterirler. N ve S olmak üzere iki kutbu vardır. Bu kutuplar arasında manyetik alan yani kuvvet çizgileri yani manyetik alan oluşturur.
• Manyetik alanın yönü N kutbundan S kutbuna doğrudur.
• Elektromıknatısın (electromagnetin) kutuplarının yönü iletkenden geçen akım yönüne bağlıdır.
• Elektromıknatısın bağlandığı üretecin kutupları değiştirilirse elektromıknatısın kutuplarının da yönü değişir. Bundan dolayı manyetik alanın yönü de değişir.

Elektromıknatısın manyetik alanının yani  çekim gücünün yani manyetik alan kuvvet çizgilerinin sayısını arttırmak için;

• Demir çivinin (bobinin) üzerindeki iletken telin sarım sayısı arttırılmalıdır.
• Elektrik akımının şiddeti yani üretecin şiddeti arttırılmalıdır. (Bobin kullanılıp içerine demir çekirdek konmalıdır).

Elektromıknatısın kutupları pusula ile de öğrenilebilir. Örneğin; Electromagnetin kutuplarına bir pusula yaklaştırılır. Pusulanın ibresi bulunduğu yerdeki manyetik alana paralel durur. Bu durumda mıknatısın kutupları anlaşılır.

Elektromıknatısın kutupları yani elektromıknatısın manyetik alanının yönü Sağ El Kuralı ile bulunur.

Elektromıknatıs Sağ El Kuralı

Sağ el kuralı, tel bobine alttan sarılıyorsa sağ elimizi bobini alttan kavrayarak tutarız. Bobini sağ elimizin avucuna aldığımızda dört parmağımızı akımın yönünü gösterecek şekilde tuttuğumuzda baş parmağımız N kutbunu gösterir. Pil, ters çevrilirse elektromıknatısın her iki ucu da aynı şekilde çekme özelliği gösterir ama kutupları yer değiştirir. Ancak elektromıknatıslarda her zaman pil söz konusu değildir. Büyük elektromıknatıslarda gelişmiş akü, motor vb. güç kaynakları kullanılır.

Electromagnetin kutupları sarımdan geçen akımın yönüne bağlıdır. Sağ elimizin dört parmağı bobin üzerinden geçen akım yönünde olacak şekilde elimizi sardığımızda baş parmak kuzey kutbunu gösterir. Diğer uç ise güney kutbu olur. Kuzey kutbu mıknatısın pozitif, güney kutbu ise negatif kısmıdır.

Bir electromagnetin çekim gücü;

• Telden geçen akım miktarı ile doğru orantılıdır.
• Bobindeki sarım sayısı ile doğru orantılıdır.
• Pilin gerilimi ile doğru orantılıdır.
• Pil sayısı ile doğru orantılıdır.
• Sargının uzunluğu ile ters orantılıdır.

Önemli Not: Sağ el kuralı daima akım yönünde olmalıdır.

Elektromıknatıslar her zaman mıknatısın özelliklerini göstermezler. Akım kesildiğinde mıknatıslık ve özellikleri de kaybolur.

 

Elektromıknatıs Özellikleri

Elektromıknatıslar, elektrikle çalışan mıknatıslardır.

• Manyetik alanı kontrol edilebilir mıknatıslardır. Artırılıp azaltılabilir.
• İstendiği zaman kapatılabilir.
• Çok kuvvetleri olabilir.
• Genelde bir demirin etrafına bobin sarılarak yapılırlar.
• Kutuplarını belirlemek için elektrik akımının yönü kullanılır.

Elektromıknatıs Yapımı

Güçlü elektromıknatıs yapımında bir magnetik madde (demir çivi), iletken tel (bakır) ve (üreteç) pil, akü vb gibi. Güç kaynakları yani elektrik akımı kaynağı kullanılır. İletken tel demir çivi üzerine sarıldığında bobin sarımı elde edilir. Bobin sarımının ucundaki iletken telin açıkta kalan uçları üretecin kutuplarına bağlanır. İletken tellere pil bağlandığında devreden elektrik akımı geçer. Bu durumda bir manyetik alan oluşur. Bobine demir, nikel, kobalt gibi maddeler yaklaştırıldığında demir çivi bir mıknatısın özelliklerini  gösterir. Böylece maddeleri çeker. Demir çivi artık elektromıknatıs (electromagnet) olmuştur.

Eğer pilin kutuplarının yeri değiştirilirse, aynı durumla karşılaşılır. Bobin sarımlı devreye anahtar bağlanırsa ve anahtarı açılırsa akım geçmez. Manyetik alan meydana gelmez ve bobin sarımı mıknatısın özelliklerini göstermez.

Elektromıknatıs Deneyi

Deneyin Yapılışı: Elektromıknatıs yapımında bir manyetik madde (demir çivi) İletken tel (bakır) kullanılır. Ayrıca üreteç yani elektrik akımı kaynağı kullanılır. Diğer kullanılan elektromıknatıs malzemeleri ;

• 10 cm Çivi ,
• 1m bakır tel ,
• Bir parça zımpara ,
• 9Volt pil ,
• Küçük çiviler

Mıknatısın yapılışı: 1 metre bakır tel çiviye sık aralıklarla sarılır. 9 Volt pile temas ettirilen bakır telin uçları zımparalanır. Hazırlanan bakır telin uçları pile temas ettirilir. Elektromıknatıs alan meydana getirilir. Büyük çiviye yaklaştırılan küçük çiviler mıknatıs tarafından çekmeye hazırdır.

Elektromıknatıs Hesabı

Manyetik akının devresini tamamlamak için geçtiği yola manyetik devre denir. Manyetik bir devrede manyetik akıyı oluşturan kuvvete manyetik motor kuvveti denir. (MMK) Manyetik motor kuvveti “F” harfi ile gösterilir.

Manyetik bir devrenin;

manyetik motor kuvveti “F”, manyetik bobin sarım sayısı “N” ve bobinden geçen akımın şiddeti “I” ile doğru orantılıdır. “MKS” birim sisteminde “N” sarımlı bir bobinden geçen “I” akımının oluşturduğu manyetik motor kuvvet.

Elektromıknatıs Formülü

“F = N x I” dir. Bu formülde,

• F = Manyetik motor kuvvet (MMK). (Amper-Sarım) (AT)
• N = Bobin sarım sayısı
• I = Bobinden geçen akım şiddeti (Amper)

Soru

İçerisinden 4 Amper akım geçen 200 sarımlı bir bobinin oluşturduğu MMK’ i hesaplayınız?

Çözüm

F = N . I        F = 200 . 4     F = 800 AT’ dir.

Alan Direnci

Elektrik devrelerinde, elektrik akımının geçişine karşı koyan zorluğa direnç denir.  Manyetik bir devrede manyetik akının geçişine karşı koyan zorluğa da (alan direnci), (manyetik direnç) veya (relüktans) denir. Relüktans “Rm” ile gösterilir. Birimi 1/Henry ‘dir.

Manyetik bir devrenin uzunluğu “l”, kesiti “S” ve geçirgenliği de “μ” olduğuna göre devrenin alan direnci,

 

 

Bu formüldeki değerler MKS birim sistemi cinsinden,

• R_m= Relüktans (1/Henry)
• L = Manyetik devrenin uzunluğu ( metre)
• μ = Manyetik devrenin geçirgenliği (H/m)
• S = Manyetik devrenin kesiti (m²)

Soru

Bir demir halkanın ortalama yarıçapı 30 cm. Dik kesit alanı 20 cm² ve geçirgenliği 300. Olduğuna göre alan direncini (relüktansını) hesaplayınız?

Çözüm

 

 

Elektromıknatıs Nerelerde Kullanılır? 

Elektromıknatıslar, uygulamada amaca göre farklı boyut ve biçimlerde yapılmaktadır.

Elektromıknatısın Kullanım Alanları 

• Evlerdeki tokmaklı kapı zilinde elektromıknatıs kullanılır.
• Radyo, televizyon, müzik çalar gibi cihazların hoparlörlerinde, mikrofonlarda,
• Haberleşmede ses ve görüntü iletiminde, telefon, telgraf  vb gibi araçlar ve birçok elektronik cihazın imalatı için kullanılır.
• Buzdolabı, çamaşır makinesi, bilgisayar yapımı gibi aletlerin motorlarında,
• Araba marş motorlarında,
• Ev ve iş yerlerinde, endüstride çok değişik tipteki motorlarda, elektrik motorları, alternatör, jeneratör, röle,
• Elektronik aletlerin adaptör, kaçak akım rölesi, aşırı akım rölesi, elektrik sigortaları, kumanda röleleri
• Koruma amaçlı röleler, şalter ve  kontaktörlerde,
• Evlerdeki adaptörlerin trafolarında
•  Enerji iletiminde kullanılan gerilim dönüştürücü trafolarda
• Ayrıca hemen her cihazda kullanılan gerilim uygunlaştırıcı trafolarda. Ölçme (ölçme alanını genişletme) amaçlı trafolar da,
• Arama ve güvenlik amaçlı endüktif dedektörlerde,
• Hızlı (manyetik) trenlerde,
• Metal ayıklama sistemlerinde ve vinçlerde,
• Atom laboratuvarlarında parçacık hızlandırıcılarda kullanılır.

Electromagnet hurda toplama yerlerinde hurdaların toplanmasında da kullanılır. Hurdalar elektromıknatıslar yardımı ile taşınarak istenilen yere götürülür ve hidroelektrik üretiminde kullanılır. Ayrıca demir yükleyen vinçler, elektromıknatıslar ile yükleri kaldırır.

Elektromıknatıs Fiyatları 

Elektromıknatıs özellikleri ve modelleri ve kullanma amacına göre fiyatlar değişmektedir.

 

 

 

Mıknatıs Çeşitleri Nelerdir? Mıknatıslanma

Mıknatıs nedir: Demir, nikel, kobalt gibi metalleri çekme özelliği gösteren cisimlere mıknatıs denir. Cisimlerin bu özelliğine de mıknatıslık denir. Mıknatıslanma özelliği maddeler için ayırt edici özelliktir. Mıknatısın çekim alanı mıknatısın büyüklüğüne bağlı olarak değişik uzaklıklardaki metalleri çekebilir. Bir mıknatısın etkisini gösterebildiği bölgeye mıknatısın çekim alanı veya manyetik alan denir. Her mıknatısın belirli bir çekim alanı vardır. Mıknatıs (magnet) büyüdükçe çekim alanı da büyür.

Mıknatıs Çeşitleri

Mıknatıslar, bazı özel özelliklere sahiptir. Bazı metalleri çekebilen veya itebilen manyetik bir alan oluşturan elemanlardır. Bu özel özellikleri sebebiyle, mıknatıslar çeşitli endüstriyel amaçlar için kullanılır.

Mıknatıslar, farklı elementlerden yapılmıştır. Manyetizma özelliklerine dayanarak mıknatıslar parçalanabilir. Üç farklı tipte kategorize edilebilir. Kalıcı (doğal) mıknatıslar, geçici (yapay) mıknatıslar ve elektromıknatıslar. Her bir türün kendi özel özelliklerini taşır. Kalıcı mıknatıslar, mıknatıslandıktan sonra manyetik özelliklerini koruyabilen mıknatıs türleridir. Geçici mıknatıslar, manyetik alan içinde oldukları sürece kalıcı mıknatıslar gibi davranırlar. Ancak manyetikten çıkarılır çıkarılmaz manyetik niteliklerini kaybeden mıknatıslardır. Mıknatıs çeşitleri;

• Doğal mıknatıs
• Yapay mıknatıs
• Elektromıknatıs

Doğal Mıknatıs

Doğal mıknatıs nedir? Doğada oluşan ve taş olarak bulunan mıknatıslara doğal mıknatıs denir. Mıknatıs çeşitlerinden olan doğal mıknatıslar kaya gibidir. Kullandığımız mıknatısların tamamı yapay yani insanlar tarafından üretilen mıknatıslardır.

Nikel, kobalt, demir oda sıcaklığında  ferromanyetik özellik gösterirler. Doğal mıknatıslar, mıknatıs taşı gibi tabiatta mıknatıslanmış durumda bulunan cisimlerdir. Ayrıca Alnico, NdFeB, Sm-Co, Sm-Fe mıknatıslar gibi yapay olarak hazırlanmış alaşımlar da olabilir.

 

Alnico

Alnico ismi, içerdiği üç ana öğenin her birinin ilk iki harfinden türetilmiştir. Bu mıknatıs kolayca manyetikliği giderilebilir.

Mıknatıs yapımında kullanılan en önemli malzemeden birisi alnicodur. Alnico, kobalt (%30-35), nikel (%15) ve alüminyumdan (%8)  meydana gelen bir maddedir. Platin kobalt alaşımları genellikle saat endüstrisinde kullanılır.

Neodimyum Demir Bor (NdFeB)

Bu tip mıknatısın çok yüksek bir zorlayıcı kuvvete sahip olduğu bilinir. Nadir toprak manyetik malzemeden oluşur. Mıknatısın ürün yelpazesi bile 50 MGOe’ ye kadar son derece yüksektir.

Samaryum Kobalt (SmCo)

Manyetikliği gidermek çok zor olan mıknatıs türüdür. Bu mıknatısın, sıcaklığa ve oksidasyona karşı yüksek direnç gücü vardır.

Seramik veya Ferrit 

Bu tip mıknatıs esas olarak sinterlenmiş demir oksit ve stronsiyum karbonat veya baryumdan oluşur. Çoğunlukla ucuzdur. Bundan dolayı presleme veya sinterleme işlemi ile kolayca üretilebilirler.

Yapay Mıknatıs

Gerçekte mıknatıs olmadıkları halde sonradan mıknatıslık özelliği kazanan maddelere yapay mıknatıs adı verilir. Mıknatıs çeşitlerinden olan günlük hayatta kullandığımız mıknatıslar yapay mıknatıslardır. Mıknatıs üretimi kullanım alanlarına göre farklı şekil ve büyüklükte yapılmaktadır. Yapay mıknatıs imalatında daha çok çelik ve demirden faydalanılır.

Mıknatısın kuzeyi gösteren ucu N ve güneyi gösteren ucu S ile gösterilir. Mıknatısın zıt kutupları birbirini çekerken, aynı kutupları birbirini iter. Her mıknatısın etrafında manyetik alanı vardır. Mıknatısın manyetik alan kuvvet çizgileri kuzey kutbundan çıkar, güney kutbunda sona erer. Mıknatıslar yapıldığı malzemeye ya da şekline göre adlandırılır. Yapay mıknatıslar çubuk mıknatıs, şerit mıknatıs, silindir mıknatıs, iğne mıknatıs, U mıknatıs ve at nalı şeklinde olabilir.

Elektromıknatıs

Mıknatıs çeşitlerinden birisi de elektromıknatıstır. Elektrik akımının etkisi ile mıknatısın özelliklerini gösterebilen magnetik maddelere elektromıknatıs denir. Elektromıknatıslar, yalıtılmış ince kabloların ham demire sarılıp, kablolardan akım geçirilmesiyle meydana gelir. Elektromıknatıslar esas olarak, içinden elektrik akımı geçtiğinde mıknatıs görevi gören sargılardır. Bir elektromıknatısın gücü, sadece elektrik akımının yönünü ve gücünü değiştirerek kolayca değiştirilebilir. Elektromıknatıslar…………. detaylı bilgi için tıklayınız.

Çubuk Mıknatıs

Çubuk mıknatıslar neodyum mıknatıs ve seramik mıknatısların, paslanmaz çelik boru içine dizilmesiyle oluşur. Bundan dolayı çubuk veya bar mıknatıslar adını almışlardır. Kullanıldığı yere göre istenilen ölçüde yapılabilir. Ayrıca isteğe göre her iki ucu da kapatılabilir, bağlantı uçları açılabilir veya saplama yapılabilir.

Çubuk mıknatıslar; kanal, boru, boşaltım kovanları gibi alanın dar olduğu yerlere tek veya çok barlı olarak tasarlanmaktadır. Mıknatısın cinsi ve şekli, bar sayısı, ürünün akış kapasitesi, uygulama yeri, demir içeren maddelerin yoğunluğuna ve temizliğine göre değişir.

Neodyum Mıknatıs

Neodyum mıknatıslar süper mıknatıslar olup güçlü çekim alanları vardır. Neodymium mıknatıslar küçük olmalarına rağmen çok daha fazla manyetik alan meydana getirirler (yani güçlüdürler.)

Manyetik özellikleri olan neodyum mıknatıslar en güçlü manyetik materyaldir. Neodymium (Neodyum) mıknatıslar dünyada mıknatıs en güçlüsü olarak bilinir. Neodim mıknatıslar günümüzde çok gelişmiş uygulamalarda kullanılmaktadır.

Küp, silindir, blok, disk ve özel çeşitli şekillerde üretimi yapılmaktadır. Kullanım alanına göre farklı kaplamalar yapılır. (Nikel, çinko, epoksi, kalay, krom, gümüş, altın).

Neodyum mıknatısların kullanım alanı

• Ferrit, Alniko ve SMco gibi otomobil endüstrisi, elektrik motorları,
• Petrokimya endüstrisi ve manyetik sağlık ürünleri gibi çok çeşitli kullanım alanları vardır.

Mıknatıslanma

• Bir maddenin mıknatıslık özelliği olabilmesi için manyetik madde olmalıdır. Kobalt, demir, nikel gibi mıknatıs yapımında kullanılan maddelere manyetik madde adı verilir.
• Herhangi bir manyetik maddede mıknatıs gibi davranan minik bölgeler düzensiz bir şekilde bulunur. Bölgeler birbirlerinin manyetik etkisini yok ettikleri için madde mıknatıslık özelliği göstermez.
• Manyetik madde, bir mıknatısın manyetik alanına girdiği zaman bölgeler düzenli bir duruma gelir. Bu durumda madde mıknatıslanır. Manyetik madde birkaç yöntemle mıknatıslanmaktadır. Bu yöntemlerin kontrollü ve en etkilisi elektrik akımı ile mıknatıslandırmadır.

Mıknatıslık özelliği atomların yapısındaki elektronların hareketinden kaynaklanır.

Mıknatıslanma ve Mıknatısın Özelliğini  Kaybetmesi

Manyetik maddeleri mıknatıslandırma yöntemleri;

1. Dokunma ile mıknatıslanma
2. Etki ile mıknatıslanma
3. Sürtme ile mıknatıslanma

Dokunma İle Mıknatıslanma

Çelik yada demir dokunma, etki ve sürtünme ile mıknatıslanır. Bir mıknatıs çubuk yumuşak demirden yapılmış bir çiviye dokundurulduğunda çivi, sanki bir mıknatıs gibi demir tozlarını çeker. Bu duruma dokunma ile mıknatıslanma adı verilir.

Etki İle Mıknatıslanma

Mıknatıs olmayan bir çiviyi, mıknatısın kutuplarını birine yaklaştıralım. Ama dokunmasına izin vermeyelim, yine de çivinin demir tozlarını çektiğini görürüz. Çivi mıknatıslanmıştır. Çivinin mıknatısa yakın olan ucu ayrı kutup, uzak olan ucu ise mıknatısla aynı kutup adını alır. Buna etki ile mıknatıslanma denir.

Sürtünme İle Mıknatıslanma

Mıknatıslanmamış bir demir çubuk mıknatıs çubuğa aynı yönde sürtüldüğünde çelik çubuk tekrar mıknatıslanır. Buna da sürtme ile mıknatıslanma adı verilir. Mıknatıslanmamış bir demir çubuk şekilde ki gibi mıknatıs çubuğa aynı yönde sürtüldüğünde çelik çubuk mıknatıslanır. Bu duruma sürtme ile mıknatıslanma denir.

Mıknatıs, özelliğini üç nedenden dolayı kaybeder:

• Mıknatısa sert bir darbe ile vurulması
• Mıknatısın oksitlenmesi(paslanması)
• Mıknatısın yüksek ısıya maruz kalması

Manyetik Malzemelerin Çeşitleri

1. Manyetik cisimler
2. Manyetik olmayan cisimler

Manyetik cisimlere ferromanyetik cisimler denir. Manyetik olmayan cisimlere ise paramanyetik ve diyamanyetik cisimler adı verilir.

• Ferromanyetik Cisimler

Nikel, kobalt, demir, çelik ve alaşımları manyetik alan içinde kaldıkları zaman iyi bir mıknatıs olurlar. Ferromanyetik cisimlerin bağıl geçirgenlikleri çok büyüktür.

• Paramanyetik Cisimler

Hava, silusyum, alüminyum, manganez, krom vb gibi. Bu cisimler manyetik alan içine konulduğunda manyetik kuvvet çizgileri bu cisimden geçer. Ama kuvvet çizgileri demir elementindeki gibi sık olmaz. Paramanyetik cisimlerin bağıl geçirgenlikleri birden büyüktür.

• Diyamanyetik Cisimler

Bakır, gümüş gibi cisimler manyetik alan içinde olursa bu cisimlerin manyetik kuvvet çizgilerini ittikleri görülür. Bu cisimlerden geçen manyetik kuvvet çizgileri boşluğa göre biraz seyrektir. Bu cisimlerde bağıl geçirgenlikler birden biraz küçüktür.

Mıknatıs Fiyatları

Mıknatıs firmaları tarafından, mıknatıs imalatı kullanım alanlarına göre farklı şekil ve büyüklükte yapılmaktadır. Yapay mıknatıs fiyatları kullanım alanlarına ve mıknatıs çeşitlerine göre değişmektedir.

 

Pusula Çeşitleri Pusula Çeşitleri Nelerdir?

Doğada kullanılan ve çalışma prensibine göre modern şekilde dizayn edilmiş pusula çeşitleri;

1. Standart plaka
2. Aynalı pusula
3. Askeri ve kutu (prismatik) pusula

Standart plaka, aynalı, askeri ve kutu (prismatik) pusulalar modern pusulalardır. Askeri tip pusulalar daha çok hassas ölçümlerin yapılabilmesi için tasarlanmıştır. Hassas ölçüm yapılması zor olduğundan bu tip pusulaların kullanımları da oldukça zordur. Ataç pusulalar, döner kapsülün altına yerleştirilmiş ataç yardımıyla haritalara takılabilirler.

Mıknatıs ile çalışan pusulalarda sapmalar oluşabilir. Bunlar iki gruba ayrılır;

1. Yapay sapma (deviasyon)
2. Doğal sapma (varyasyon)

Standart Plaka Pusula (Silva)

Orienteering sporunun doğduğu ülke, İsveç merkezli “Silva” markasıyla özdeşleşmiş pusula türlerinden biridir. Daha çok harita üzerinde kullanılmak için yapılmıştır. Harita üzerinde şeffaf yapısı, düz ve geniş tabanıyla yön bulmada kolaylıklar sağlar.

Bu pusulalarda kullanılan oynar kapsül harita kullanımında ve orienteeringde bazı kolaylık sağlamaktadır. Kapsülün ayarlanması zaman kaybına sebep olmaktadır. Manyetik sapmanın düzeltilmesinde oynar kapsül diğer pusulalara göre avantaj sağlamaktadır. Standart pusulaların kullanım alanı yaygındır.

Aynalı Pusula

Aynalı pusulanın özellikleri genellikle plaka pusulasının gibidir. Harita üzerinde yada arazide kullanılır. Şeffaf ve düz olan tabanıyla harita üzerinde kullanımı kolaydır. Kerteriz alırken, aynı zamanda dereceyi görebilmeyi sağlayan aynası vardır. Ayrıca hedef almayı kolaylaştıran aynadaki çentiği ile her iki alanda da başarılı bir pusuladır. Aynalı pusulaların kullanım alanı yaygındır.

Kutu ve Askeri Pusula

İsviçre ordusunda da kullanılan dayanıklı ve yaralı model İsviçreli “Recta” markası ile bütünleşmiştir. Metal bir gövde içinde bulunan pusuladan meydana gelir. Metal gövde boyunca uzanan hedef çizgisi ile arazide hedef almayı kolaylaştırır. Çoğu modelinde ayarlanabilir sapma çizgisi bulunmaktadır. Bu nedenle arazi kullanımında tercih edilen bir modeldir.

Kerteriz (Açıklık) Pusulası 

Manyetik güney açısını (açıklık) belirlemek için kullanılır. Herhangi bir gök cisminden kerteriz almaya yarar. Kaptan köprüsünün açık bir noktasına yerleştirilen bir pinülle donatılmış büyük pusuladır.

 

Asma Pusula 

Gemilerin seyir kamaraları ile süvari ve ikinci kaptan kamaralarının kemerlerine asılır. Baş aşağı şekilde asılan özel pusula, asma pusuladır. İkinci kaptan ve süvarilerin dinlendikleri zaman gemi rotasını kontrol etmesini sağlar.

Manyetik Pusula

Manyetik pusula, Dünya’nın manyetik alanının doğrultusunu gözlemlemekte kullanılan, kerteriz alıp yeri bulmaya yardımcı olan mıknatıslasmış bir iğnedir.

Manyetik özelliği olmayan bir maddeden yapılan kutu içerisinde bulunur. Esas organı hareketli bir mıknatıstan meydana gelen diğer ölçü aletleri de bu şekilde adlandırılır.

Elektromanyetik Pusula

Uçaklarda kullanılan manyetik pusula.

Hareketli donanımı bir eksen çevresinde dönen ve aygıttan bağımsız bir manyetik alanın etkisindeki bir mıknatıstan oluşan, elektro manyetik ölçü aygıtı. Pouilletin tasarladığı ve Gaugainin geliştirdiği tanjant pusulasında, yer manyetik alanıyla içinden ölçülecek akımın geçtiği sabit bir bobinin yarattığı alanın bileşkesinin etkisindeki mıknatıslaşmış iğne tanjantı bu akımla, orantılı bir açı kadar sapar.

Aynı şekilde sinüs pusulası da vardır.

Dümenci Pusulası 

Serdümenin verilen rota açısından ayrılmaması için dümen dolabının üzerine yerleştirilmiş pusuladır. Serdümen (dümeni tutan, gemiye yön veren gemici).

 

Filika Pusulası

Küçük teknelerde ve filikalarda kullanılan, kararlılığı yüksek küçük pusulalardır.

Sıvılı Pusula

Gemilerde kullanılan sıvılı bir pusula.

Pusula kartının salınımlarını azaltmak için kabında alkol ve su karışımı bulunan pusuladır. Sıvılı pusula hatalara meydan vermez. Manyetik donanımı, su-alkol karışımı bir sıvı içerisinde yüzen şamandıralara bağlı iki büyük mıknatıstan oluşur. Bu şamandıralar pusulanın ağırlığını hafifleterek mil üzerinde bulunan pusula mihverinin sürtünmesini azaltır.

Çelik gemiler yerin manyetik alanının yeğinliğini ve yönünü büyük ölçüde değiştirir. Bundan dolayı belirli yönlerde sapmalar ortaya çıkar. Geminin demir kısımlarının etkisi pusulanın yakınına uygun biçimde yerleştirilen denkleştiricilerle giderilir. Sürekli manyetiklik, mıknatıslarla geçersiz hale getirilir. Geçici manyetiklik ise yumuşak düşey demirlerle geçersiz hale getirilir. (bilyeler ve flinder çubukları)

Cayro Pusula (Jiroskop)

Cayroskopun mekanik kararlılığına göre düzenlenmiş ve bu sebeple manyetik

etkiler karşısında duyarsız olan pusuladır.

Ağırlık merkezinden asılan ve elektrik sayesinde hızla döndürülen bir jiroskoptan oluşur. Başka bir tertibat olmaksızın, ekseni dönmeye başladığı sırada yöneltildiği bir yıldızın hareketini izler. Bir karşı ağırlık sistemi bu yatay ekseni yerinde tutar.

Bir sönümleme sistemi bu eksenin coğrafi kuzey doğrultusundan ayrılmasını önler. Düzelticiler, geminin hızını, enlemini ve çeşitli hareketlerden kaynaklanan ivmeleri göz önünde tutmayı sağlar. Yineleyiciler, dümen kamarasına, kaptan köprüsünün iki yanına yerleştirilir ve radyogonyometre, radar vs. ile donatılır.

Yavru Pusula

Cayro pusulanın hareketlerini bir senkron motor sistemi ile izleyen ve bir pusula gibi yön cihazdır. Kerteriz almak için geminin sancak-iskele alabandalarına yakın köprü üzerine yerleştirilir. Ayrıca  geminin yeke dairesine, harita kamarasına ve bazen de kaptan kamarasına yerleştirilir.

Kadranlı Pusula

Bir kutu içine yerleştirilen ve cihazı yönlendirerek istendiği taktirde saati öğrenmeyi sağlayan küçük güneş saati.

Parmak Pusula

Orienteering gibi doğru yönü bulmanın ve hızın önemli olduğu zamanlarda kullanılan pusuladır. Sabit kapsülü zaman kaybını azaltır ve parmağa takılması bir elin serbest kalmasını sağlar.

Bu yönü ile harita üzerinde ve orienteeringde çok kullanışlıdır.Parmak pusula oryantiring sporu için ideal pusuladır. Ama herhangi bir hedef çentiğinin olmaması plaka pusulasındaki gibi arazi kullanımında zorluk çıkarır.

 

Arazi Pusulası

İ.E.L. Sakarya İzci Grubu’nun da kamplarında pu pusula kullanılmaktadır. Bu pusula tipi harita üzerinde çok kullanışlı olmasa da, arazide en kullanışlı pusulalardan biridir. Açıldıktan sonra tek el ile kullanılabilir. Büyüteci ve tel hedef çizgisiyle insan hatasından kaynaklanan sapma minimuma iner.

Açı dereceleri pusulanın içerisindeki sıvı üzerinde yüzen iğneyle bütünleştirilmiş diskin üzerindedir. Böylece her seferinde 0 derece ile iğnenin kuzey ucunun üst üste getirilmesine gerek kalmaz. Pusulanın yanında bulunan cetveliyle de haritada temel işlevleri yerine getirebilir. Ayrıca demir gövdesiyle sağlam bir pusuladır.

• Havacılık ve Denizcilik
• Jeomanyetik
• Eğim pusulası
• Yükselim pusulası
• Topograf (topografya) pusulası

Havacılık ve Denizcilik

Tüm doğrultuları manyetik kuzey doğrultusu ile karşılaştırmaya yarayan cihaz. Manyetik kuzey, gerçek kuzey, yani coğrafi kuzey ile doğal sapma adı verilen bir açı meydana getirir. Harita üstünde işaretlenen bu açı vasıtasıyla kaptan uçağının veya pilot veya gemisinin gidiş yönünü tayin edebilir. Basit bir pusula olan kuru pusula üstü bir camla kapatılmış ve kardana asılmış bir kaptan meydana gelir.

Bu kabın ortasında üstüne bir mihver (pusula mihveri) oturtulmuş sivri uçlu düşey bir mil vardır. Pusula mihveri  üstüne rüzgar gülü  yapıştırılmış hareketli bir çember taşır. Rüzgar gülüne de birbirine koşut mıknatıslı bir çok iğneden oluşmuş manyetik bir donanım asılıdır. Geminin yalpalaması ve rotadan kaçması, rüzgar gülünde, sönümlenmesi uzun süren salınımlara yol açar.

Manyetik Eğim Pusulası

Belirli bir yerde yer manyetik alan doğrultusunun ufukla  yaptığı açıyı ölçen, yatay bir eksenin taşıdığı mıknatıslaşmış iğne. Eğimin göz önüne alınması 16 yy. sonunda yaşamış İngiliz fizikçi Roment Norman’ ın düşüncesidir.

Yükselim Pusulası

Belirli bir yerde manyetik meridyenin coğrafi meridyenle yaptığı değişken açıyı ölçen pusuladır. Yatay bir düzlemde devinen mıknatıslaşmış bir iğnenin tam olarak kuzey/güney doğrultusunu almaz. Bunu ilk kez Kristof Kolomb’un fark etmiştir.

Topoğraf (topoğrafya) Pusulası

Arazi ölçümlerinde kullanılan ve bir gözleme mekanizmasıyla donatılmış pusula. Uçları derecelenmiş bir çember üzerinde hareket  eden mıknatıslaşmış yatay bir iğne, kare bir kutunun içerisindedir. Kutunun yanında ise bir dürbün veya iki pinül bulunur. Bunların doğrultusu, derecelerin bulunduğu bir çapa koşuttur. Bu cihaz, A tepe noktasına ulaşmayan BAC üçgenini ölçmeye yarar.

Pusula Fiyatları

Pusula satan firmalar tarafından kullanım amacına göre pusula imalatı yapılır. Pusula  pusula fiyatları model, marka çeşitlerine göre değişir.

 

Pusula Nedir? Pusulanın Çalışma Prensibi nasıldır?

Tarihin en önemli keşiflerden birisi de pusuladır. Günümüz dünyasının keşfedilmesinde büyük faydaları vardır. Pusula nedir? Pusulanın çalışma prensibi nasıldır?

Pusula Nedir?

Yön gösteren, kerteriz alıp mevki bulmaya yardım eden mıknatıslı veya cayro ile çalışan seyir aletine pusula denir. Pusula, başlıca olarak ulaşımda ve arazi incelemesinde kullanılan, dünya üzerinde yön tespit etmeye yarayan cihazdır. Pusulalar; manyetik veya cayroskopik olarak ya da bir yıldıza göre yön belirleme prensipleriyle çalışırlar.

Pusula Ne İşe Yarar?  

Seyrüseferde ve arazi belirlenmesinde, pusula yön bulma için kullanılır. En eski pusula türü, Dünya’nın manyetik alanına göre yönleri gösteren manyetik pusuladır. Dünyanın manyetik alanının yönüne bağlı olarak ibresi daima sabit doğrultuda kalır. Sıklıkla pusula sözcüğü, manyetik pusula ile eşanlamlı olarak kullanılır.

Manyetik pusula, dünyanın manyetik alanının doğrultusunu gözlemlemekte kullanılır. Kerteriz alıp mevki bulmaya yardım eden mıknatıslaşmış bir iğnedir. Manyetik olmayan bir maddeden yapılmış bir kutu içinde bulunur. Temel organı hareketli bir mıknatıstan oluşan diğer ölçü aygıtları da bu adla anılır. Pusula, İtalyanca bir sözcük olan bussola kelimesinden Türkçeye geçmiştir.

Açık hava sporları, kamp yapan kişiler de yön bulmak için pusula kullanırlar. Dağcılık kampları ve dağ tırmanışlarında, tatil kamplarında doğada konum belirlemek için pusula oldukça önemlidir. Bazı pusulalar tıpkı bir saat kayış aracılığıyla bileğe takılabilir. Bazıları kapaklı ve sağlam bir kutu içinde saklanır, bazıları da bir kordon ile boyunda taşınabilir. Pusula çeşitleri ve özelliklerine göre pusula fiyatları da değişir.

Pusula Yapısı

Pusulanın ibresi ortasından sürtünmesiz iğne yatakla askıya alınmış manyetik metal bir çubuktur. İbrenin çevresinde bir de yönlerin derecelerini gösteren bir kadran vardır. Pusulada ibrenin kuzeyi gösteren ucu genellikle boyalıdır. Ya da karanlıkta da görülebilmesi için fosfor bileşimli maddeyle kaplanır.

Modern pusulalar, döner gösterge kadranı biçiminde yapılır. Bir sıvı içinde korunur. Sıvı, sarsıntıları önlemek ve sönümlendirmek görevi yapar. Elmas yataklar kullanılarak sürtünme azaltılır. Pusulalar, kullanma gayesine göre farklıdır.

Genellikle pusulaların kara, gemi ve uçak tipleri vardır. Gemilerde kullanılan pusulalarda;

Baş-kıç ve sancak-iskele sallanmalarını karşılayan ve pusulanın daima yatay durmasını sağlayan halka düzeni kullanılır. Geminin yönünü bulabilmesi için kullanılan manyetik pusula miyar pusuladır. Uçak pusulalarında ise, yerden yayın yapan radyoda yayın yönünü gösteren başka bir ibre vardır.

Pusula Çalışma Prensibi 

Manyetik pusulanın en önemli parçası, bir manyetik alan içinde bulunan pusula iğnesidir. İğne serbestçe hareket edebilecek biçimde pusulanın gövdesine monte edilmiştir. Pusula iğnesi serbest kaldığı zaman hep aynı yönü gösterir.

Pusula iğnesi sabit olarak aynı yönü göstermesi dünya üzerinde iğneyi çeken bir kuvvetin varlığından kaynaklanmaktadır. Yeryüzü bir ucu kuzeye, öbür ucu güneye uzanan çok büyük bir mıknatıs gibidir. Dünyanın manyetikliği, pusula iğnesinin manyetik kuzeye (manyetik alanın kuzey kutbuna) doğru dönmesine sebep olur.

Pusula Nasıl Kullanılır?

Pusula ile yön bulma için, kerteriz almak gerekir. Kerteriz manyetik kuzey ile hedef arasındaki açıdır. Eğer gidilecek hedefi gösteren bir harita varsa kerteriz almak için harita kullanılır. Bunun için Silva 1-2-3 yöntemi kullanılır.

Haritayı kullanırken; harita yatay bir yüzeye konur. Bulunulan nokta ile gidilecek nokta hayali bir çizgiyle birleştirilir. Pusulanın uzun kenarı, hedef çizgisinin üzerine gidilecek yönü gösterecek biçimde konulur. Pusulanın bileziğini; içindeki çizgiler haritanın düşey çizgileri ile paralel olana kadar çevrilir.

Hedef açısı okuma noktasından okunulan açı, kerteriz açısını verir. Açı öğrenildiği için gidilecek yöne rahatlıkla gidilebilir. Pusulayı haritadan kaldırıp ve yere paralel tutulur. Bilezikteki kuzey ile, pusulanın kuzeyi çakışıncaya kadar çevrede döndürülür. Sonra pusulanın hareket yönü gidilecek yönü gösterir.

Harita olmadığında, gidilecek yer arazide görülebiliyorsa, hedefin kerteriz açısı şu şekilde bulunur. Pusulanın gidilen ok yönü hedefe doğru tutulur. Pusula bileziği, kırmızı ok pusulanın manyetik kırmızı ucu ile çakışana kadar çevrilir. Gidilen ok yönünde okunulan açı değeri kerteriz açıdır.

• Dönebilen mıknatıssal iğne, kuzeyi gösteren ucunun kolay görülmesi için diğerinden farklı (örnek kırmızı) renkte olur.
• İçi sıvıyla dolu olan döner kapsül ve pusula iğnesi vardır. Kapsülün vazifesi pusula iğnesindeki titreşimleri azaltır ve doğru sonucu bulmayı sağlar.
• Kapsül etrafındaki bilezik, üstüne 0-360 arasında dereceler işaretlenir.
• Pusula iğnesinin altında yön oku ve yön okuna paralel olan meridyen çizgileri bulunur. Bunlar kapsülle beraber dönerler.
• Referans çizgisi ve açı yön oku ve meridyen çizgilerinin bulunduğu düzlemden okunur.
• Pusulanın zemin biçimi şeffaf ve dikdörtgendir. Döner kapsül altında gidilecek yeri gösteren okun bulunması ve pusulanın kenarının uzunluğu kullanımda kolaylık sağlamaktadır.
• Pusulanın çevresinde hesaplama cetveli vardır. Hesaplama cetveli metrik ve inç olarak işaretlenmiştir. Sınırlı cetvelle birim çevirmelerine kolaylık sağlayarak kısa mesafedeki ölçümlerde de kolaylık sağlar.
• Pusula ile yön bulma; sadece kuzey yön değil, ana ve arayönler de bulunur.
• Pusula manyetik bir cihazdır. Etrafındaki metal cisimlerden örneğin;

Metal saatler, yüzükler, cep telefonu, bilgisayar, televizyon aletler manyetik alan yayarlar. Bu durumdan pusula etkilenebilir ve pusulayı şaşırtabilir. Bundan dolayı pusula bu cisimlerden uzakta kullanılmalıdır.

Pusulanın Tarihçesi

Pusula ile ilgili bilgiler; İlk pusula mıknatıs taşı kullanılarak elde edilmiştir. İlk defa denizciler;

küçük bir parça mıknatıs taşını bir çöp üstüne koyarak suya bırakmışlardır. Çöpün Dünya’nın manyetik alan çizgileriyle aynı hizaya gelerek, bir ucunun da Kutup Yıldızı’nı gösterdiğini keşfettiler. Bu keşfi hemen bir ikincisi izledi. Mıknatıs taşına uzun süre temas ettirilen demir veya çelik bir iğne de kuzey- güney yönünde hizaya geliyordu.

Pusula 12. yüzyılda Çinli ve Avrupalı denizciler tarafından keşfedilmiştir. Fransa ‘da ise pusuladan 1200’de bahsedilmeye başlandı. 1207’de, İngiltere, 1213’te İzlanda takip etmiştir. O zamanlar da pusula ilkel bir yapıdaydı.

Pusulayı Kim Buldu?

Pierre de Maricourt 1269’da iğneyi bir mile geçirmiştir. Bunu bir yanı saydam kutunun içine yerleştirmiştir. Pierre de Maricourt ilk önemli gelişmeyi gerçekleştiren kişidir.

Pusula Yönleri

Pusulanın ibresi ortasından sürtünmesiz iğne yatakla askıya alınmış manyetik metal bir çubuktur. Dünyanın manyetik çizgileri bu metal çubuğu boydan boya geçmek isterler. Bunun için çubuk, manyetik çizgilerin yönünde dönerek durur. Dünya manyetik çizgileri güney kutbundan çıkar. Atmosferde bir daire çizip kuzey kutbuna girer. Dünyanın manyetik alanı kutuplarda içe basılı bir elipsoid şeklindedir. Bu manyetik alanın, ergimiş halde bulunan magmada dolaşan akımlardan oluştuğu düşünülmektedir.

Pusulada yönler güney yada kuzey kutbundan derece olarak anlatılır. Örneğin kuzeydoğu yönü (kuzey 45° doğu) şeklinde tarif edilir.1920 yılından sonra genel olarak alınan bir kararla, yön azimut olarak seçilmiştir. Dereceler kuzey sıfır olarak saat yönünde büyüyen dereceler biçiminde doğu 90°, güney 180°, batı 270° olarak kabul edilmiştir.

Mıknatıs Nedir Nasıl Yapılır? Mıknatısın Kutupları 

Mıknatıs Nedir: Mıknatıs kuzey ve güney olmak üzere iki kutbu vardır. Mıknatısın herhangi bir yerinden kırılma bile; kuzey ve güney kutupları ile aynı etkiye sahip mıknatıslar tekrar elde edilir. Peki mıknatıs nedir? Mıknatıs nasıl oluşur?

Mıknatıs: Demir, nikel, çelik tozu gibi tanecikleri çekme özelliği gösteren cisimlere mıknatıs denir. Ayrıca manyetik alan oluşturma özelliği bulunan cisimlerdir. U şeklinde bükülmüş bir metal parçasından oluşur. Mıknatısın karşılıklı uçları manyetik çekme ve itme kuvvetlerinin merkezidir. İki uca, mıknatısın iki kutbu denir.

Mıknatıs Cezayir, İsviçre ve Ural dağlarında bazı göktaşı kalıntılarından ve dünyanın birçok yerinde dağınık bir şekilde bulunmaktadır. Doğal mıknatıslar kendiliğinden oluşmuş mıknatıslar olarak yer alır. Ancak bu doğal mıknatıslar dışında da su verilerek özel çelikten yapılmış olan yapay mıknatıslar da bulunmaktadır.

Mıknatıslar genelde üç gruba ayrılır:

1. Doğal mıknatıs: İçerisinde manyetit adı verilen demir oksit bileşiği içeren kayaç doğal mıknatıstır. Çekme ve itme kuvveti mıknatısın kendisinde vardır.
2. Yapay mıknatıs: Kullandığımız mıknatıslar yapay mıknatıslardır. Mıknatıslar kullanım alanlarına göre farklı şekil ve büyüklükte yapılır. Yapay mıknatısların yapımında daha çok demir ve çelikten faydalanılır. Bu mıknatıslar yapay vasıtasıyla manyetik mıknatıs özelliği kazanırlar. Ya devamlı veya geçici bir zaman içinde mıknatıs durumuna gelirler.
3. Elektromıknatıs: Ham demir çubuk etrafına sarılmış geçirgen bir sargı (selenoit) dan elektrik akımı geçmesi durumunda oluşurlar.

Mıknatıslar ve Özellikleri

Mıknatısın kuzeyi gösteren ucu N ve güneyi gösteren ucu S ile gösterilir. N ve S harfleri kuzey (North) ve güney (South) sözcüklerinin İngilizce karşılığının ilk harflerinde gelmektedir.

• Mıknatısın zıt kutupları (N ve S) birbirini çeker.
• Mıknatıslarda (N ile N) ve (S ile S)  kutupları birbirini iter.
• Her mıknatısın çevresinde manyetik alanı vardır.
• Mıknatısın manyetik alan kuvvet çizgileri kuzey kutbundan çıkar, güney kutbunda son bulur.
• Bir mıknatıs bölündüğü zaman tüm mıknatıs parçaları da (N ve S) kutupları meydana gelir.
• Dünyamızın mıknatıs özelliği vardır. Bundan dolayı pusula ile yönümüzü buluruz.
• Bazen sihirbazlar, gösterilerinde mıknatıs kullanırlar.
• Mıknatıs ile deney yapılırken, çevrede bankamatik kartı , cep telefonu, TV, bilgisayar ekranı gibi cihazlar olmamalıdır. Zira mıknatıs bu cihazlara zarar verebilir.

Mıknatısın Kutupları

Mıknatıs uçları, itme ve çekme özelliklerine sahip olmakla birlikte en yoğun olduğu bölgelerdir. Bir mıknatısın  iki kutbu vardır. N ve S uçlarına mıknatısın kutupları denir. Mıknatısın çekme özelliği en çok olan uç kısımlarına kutup adı verilir. Şekli nasıl olursa olsun mıknatıslar da iki tane kutup bulunur.  Bir mıknatıs parçalara bölündükçe her bir parça yine iki kutuptan oluşan bir mıknatıs özelliği gösterir. Ortadan asılan mıknatısın kuzey tarafa yönelen ucu kuzey (N) kutbu, diğeri güney (S) kutbudur. Bu iki kutupta aynı çekme özelliği vardır. Mıknatısın en küçük parçası yine mıknatıstır.

Farklı iki mıknatıs birbirlerine yaklaştırıldığında;

• Aynı kutupların (N-N ya da S-S) birbirini ittiği,
• Zıt kutupların (N-S ya da S-N) ise birbirlerini çektiği görülür.

Doğal Mıknatıs Nasıl Elde Edilir?

Manyetik kutup özellikleri olan çelik, kobalt, nikel gibi alaşımların biri yada birkaçı ile mıknatıs elde edilir.

• Yeryüzünün manyetik meridyenine, yani manyetik alana paralel duruma getirmek. Bu paralel duruma şiddetli ve keskin bir darbe inmesi ile mıknatıs elde edilir .
• Bir mıknatısla temasını sağlamak yada mıknatısın herhangi bir bir kutbuna sürtmekle mıknatıs elde edilir .
• Elektromanyetik bir alana, ferromanyetik bir cisim yerleştirilerek elektrik akımı geçirmek.  (Selenoit yardımı ile de yapılabilir).
• Cismi ısıtmak ve soğurken dünyanın manyetik alanı yönüne çevirmek sureti ile doğal mıknatıs elde edilir.

Mıknatıs şekilleri;

Mıknatıs Nasıl Yapılır?

Çelikler karbonun çözülmüş olduğu yaklaşık 800°C  üstünde durarak östenit elde edilir. Daha sonrasında elde edilmiş olan östenitin için 260°C bozulmayacak bir biçimde hızla soğutmaya bırakılır.
Bu işlem sonrasında sıcaklık düşürüldüğünde sadece marstentin elde edilir. Bu madde demir içinde bulunan demir karbon çözeltisi olarak adlandırılır. Bu çelikler mıknatıs yapımında karbonun ana maddesidir.

Mıknatıs yapımı; Mıknatıs yapımında kullanılan önemli malzemelerden biri alnicodur. Alnico, temel olarak kobalt (%30-35), nikel (%15) ve alüminyumdan (%8) oluşan bir maddedir. Platin kobalt alaşımları özellikle saat sanayisinde kullanılır.

Platin kobalt alaşımları saat sanayisi içerisinde kullanılmaktadır. Kobalt ferrit veya baryum ferrit eski kullanılan çelik mıknatıslara göre daha fazla kullanılmaktadır. Bu tarz maddeler otomobil uçak gibi alanlarda kullanılır. Bu mıknatıslarda kauçuk ya da plastik eklenerek bükülgen mıknatıslar olması sağlanmaktadır.

Mıknatısın özgül ağırlığı olarak 2,7gr/cm3 olarak ölçülmüştür. Çelik, nikel, demir gibi bazı metalleri çekebilmektedir. Ancak bakır ve alüminyum gibi metallerde etki sağlamaz.

Mıknatısı Bölmek

Çubuk şeklinde olan bir mıknatıs ikiye bölündüğünde meydana gelen mıknatıs parçaları yine N–S kutuplu mıknatıs özelliği taşır. Bölme işlemi atomik boyuta kadar devam ettirildiğinde de yine mıknatıs özelliği devam eder. Yani tek kutuplu mıknatıs elde edilemez.

Mıknatıs Teorileri

Mıknatısın moleküler teorisine” göre; mıknatıs olmayan fakat mıknatıs olma özelliğine sahip olan bir cisimde (–) ve (+) kutuplar bulunur. Cismin içindeki kutuplar cismin mıknatıs olmadan önce molekül halinde ve düzensiz gruplar şeklindedir.

Manyetiklik özelliği kazandığı zaman, cismin içindeki moleküller düzene girer. (+) kutuplar (kuzey) ve (–) kutuplar (güney) zıt yönde toplanırlar. Bu durumda tek bir manyetik alan ve tam bir manyetik kutupluluk elde edilir. Modern elektron teorisi de birazda olsa aynı noktaları kabul eder fakat, yük fikrini bırakır. Domain veya  atom  gruplarından oluşan tanecik fikrine ağırlık verir.

Manyetostatik (Magnetostatik)

Kuzey ve güney kutuplardan çıkan veya giren kuvvet çizgilerine (flux) adı verilir. Çubuk mıknatıs da, bu kuvvet çizgileri kuzeyden güneye doğru yönelir. U mıknatısta veya iki çubuk mıknatıs da aynı durum vardır. İki mıknatıs arasındaki çekme kuvveti, evrensel yerçekimi kanununa benzer. Mıknatısın kuvveti ve uzaklık faktörü önemlidir, bunu 1785 yılında Charles Augustin de Coulomb fark etmiştir.

İki adet ince ve hafif mıknatıs çubuğu alalım. Bunları birbirine paralel durumda ortalarından asıldığında, biri kuzeyi diğeri de güneye doğru döndüğünü görürüz. Eğer aynı kutupları birbirine yaklaştırırsak, mıknatıs bırakıldığında zıt kutuplar birbirilerini çektiğini görürüz. Aynı kutupların ise birbirini ittiği görürüz.

Bilindiği üzere çelik ve demir gibi cisimler mıknatıs tarafından çekilir. Bakır, alüminyum, çinko gibi madenlerden oluşan cisimler çekilmez. Aralarındaki fark manyetik permeabiliteden oluşur. Manyetik alan tarafından çekilen veya hızlı mıknatıslık özelliği kazanan cisimlere Ferromanyetik denir. Bunlar arasında nikel, demir, kobalt, çelik ve manganezin bazı alaşımları sayılabilir.

Manyetik çekme kuvvetine az yanıt veren cisimlere “paramanyetik cisimler” adı verilir. Örneğin dökme demir, ferro sülfat, hava, oksijen, palladyum ve ferrik sülfat böyledir. Boşluktan daha az çekilen cisimlere “diamanyetik cisimler” denir. Cam, bizmut, çinko ve antimon böyledir.

Manyetit (Magnetite)

Doğal mıknatısın İlmi adı Manyetit dir. Demir oksittir. Düzgün sekiz yüzlü kristal yapıda, demir cevheridir. İngilizler önceden mıknatısa (Lodastone) derlerdi. Mıknatıs kelimesi Latin kökenlidir. Manyes sözcüğü daha sonra “Manyesia taşı” durumunu aldı. Sonra Manyet dediler. Manyet İngilizce mıknatıs demektir.

kimya formülü Fe₃ O₄ (veya FeOFe₃O₃) olan mineraller grubudur. Ticari miktarlarda Ural Dağları, İsveç, Norveç, Romanya, New York, Pensilvanya ve Ufah ta bulunur. Filizlerin bazıları Superior Gölü bölgesinde bulunur. Metal parlaklığında siyah ve saydamsız mineraldir. Sertliği 6 civarındadır. Özgül ağırlığı 4,9’dan 5,2’ye kadar değişmektedir. Mıknatıs taşı olarak da bilinir. Kuvvetli manyetik özelliğine sahiptir. Bu önemli özelliğinden dolayı eski çağlardan beri bilinmektedir. Küp şeklinde kristalleşir.

M.Ö. 4’üncü asırda felsefeci Platon, mıknatıs kutsal demiştir. Bazı topluluklarda mıknatısa tapanlar da vardı. On beşinci asra kadar böyle insanlar vardı.

İlk pusulanın keşfi ve kullanılması on ikinci asrın sonlarına doğrudur. Mıknatıs taşı tahta üzerine konur, su dolu bir kaba salınırdı. Kuzey güney hattı böyle bulunmuştu.

Mıknatıs Çeşitleri

Birçok alanda kullanılan mıknatıs çeşitleri

Çubuk Mıknatıs

Bir ucu pozitif, öbür ucu negatif olan, silindir yada dikdörtgen çubuk şeklini alabilir. U mıknatıs yada at nalı mıknatısın iki ucu, zıt kutuplar durumundadır. Ancak çubuk mıknatısa göre zıt kutuplar birbirine daha yakındır.

Neodyum Mıknatıs

Neodyum mıknatıslar süper mıknatıslar olup, güçlü çekim alanları vardır. Neodymium mıknatıslar küçük olmalarına rağmen çok daha fazla manyetik alan meydana getirirler (yani güçlüdürler.)

Elektromıknatıs

Elektromıknatıslar, yalıtılmış ince kabloların ham demire sarılıp, kablolardan akım geçirilmesiyle oluşur. Pusula da bir mıknatıstır. Kapı zilinde, radyoda, telefonda da mıknatıs vardır. Kapı zilinin yapısını elektromıknatıs oluşturur.

Mıknatısın Özellikleri Nasıl Kaybolur?

1. Mıknatısa şiddetli ve keskin bir darbe ile vurmak.
2. Mıknatısın oksitlenmesi (paslanması).
3. Bir mıknatısa temas ettirmek veya mıknatısın bir kutbuna sürtmek.
4. Mıknatısın aşırı sıcaklıkta kalması.
5. Cismi ısıtmak ve soğurken yeryüzünün manyetik alanı yönüne çevirmek.

Mıknatısların Kullanım Alanları

Mıknatıs  günlük hayatımızda nerelerde kullanılır? Günümüzde mıknatısın kullanım alanları çok farklıdır. Kullanılan mıknatıs çeşitleri her boyut ve şekilde olabilir.

1. Elektrik santrallerinde jeneratörlerde elektrik enerjisi elde etmek için mıknatıs kullanılır.
2. Elektrik motorları, kapı zili, telgraf, cep telefonu  mıknatısla çalışır.
3. Pusula yaparken mıknatıs kullanılır.
4. Sıvılar içindeki demir bileşiklerinin ayrılmasında mıknatıs kullanılır.
5. Çöplerin içinde bulunan bazı metal maddeleri, ayrıştırmak için mıknatıs kullanılır.
6. Voltmetrede de mıknatıs kullanılır
7. Oyuncak yapımında mıknatıs kullanılır.
8. Endüstride, hurda yığınlarının arasından demir parçalarını ayırmak için tekerlekli mıknatıs kullanılır.
9. Vinçler de ise ağır cisimleri kaldırmak için elektro mıknatıs kullanılmaktadır.
10. Kil temizleme de mıknatıs kullanılır
11. Cam kumu temizlemek için mıknatıs kullanılır.
12. Buzdolaplarının kapağının kapanması için mıknatıs kullanılır.
13. Radyo, televizyon vb gibi elektronik cihazların yapımı sırasında mıknatıs kullanılır.
14. VHS videolar, kasetler, bilgisayarların içindeki floppy diskler ve hard diskler de kullanılır.
15. Kredi ve ATM kartları, televizyon ve bilgisayar monitörleri, hoparlör ve mikrofonlar, elektrikli motor ve jeneratörler, transformatörlerde de mıknatıs kullanılır.

Mıknatıs Fiyatları

Mıknatıs firmaları tarafından imalatı yapılan mıknatıs çeşitleri;

Çubuk mıknatıs, U mıknatıs, yuvarlak mıknatıs, at nalı mıknatıs, halka mıknatıs, kare mıknatıs ve pusula iğnesi şeklindedir. Mıknatıs çeşitleri ve özelliklerine göre mıknatıs fiyatları belirlenmektedir.

Sözlükte Mıknatıs Ne Demektir?

1. Demiri ve daha başka kimi metalleri çeken demir oksit.
2. Demiri çekme özelliği taşıyan ya da sonradan bu özelliği kazanan her türlü madde.

Mıknatısın kökeni Arapçadır. İngilizcesi n. magnet