Rulman Nedir Ne İşe Yarar?

Rulman: Farklı yönlerde dönen parçaların sürtünmesini minimuma indiren, gücü azaltarak, devir yükselten bir makine elemanıdır. Rulmanlar yatay veya dikey olarak çalışabilir. Bunun için radyal veya eksenel rulmanlar olarak adlandırılır.

Rulmanı oluşturan parçalar; dış bilezik, iç bilezik, yuvarlanma elemanı, bilye ve kafesten oluşur. Rulmanlar, farklı boyutlardaki yataklar ve şaftlar için değişik ölçülerde üretilebilir. Millerin yataklanmasında kullanılır. Bunlar hassas makine elemanıdır. Üretimi yüksek teknoloji gerektirir. Yüksek performans almak için doğru rulman seçimi yapılmalıdır.

Dairesel veya eksenel hareketle çalışan birçok makinede rulmanlar vardır. Sistemin içinde yer alan iç ve bir dış halkanın iç içe geçirilmesiyle oluşturulur. Bu halkaların birbiri içerisinde rahat bir şekilde dönmesi için arasına makara serisi yerleştirilir. Bu makaraların pürüzsüz ve aynı boyutta düzgün şekilde yerleştirilmesi rulmanın kalitesi ve ömrü açısından önemlidir.

Rulman Ne işe Yarar?

Yatak; dönen, salınım hareketi yapan veya hareketsiz duran mil ve aks muylularını taşıyan elemandır. Yuvarlanmalı yatakların, kaymalı yataklardan farkı; hareketin kayma yerine yuvarlanmasıdır. Mil veya aksların yatak içinde kalan kısmına muylu denir. Yüzeyler arasındaki hareketin oluş şekline göre yatakları iki gruba ayrılır.

Yatak yüzeyleri arasındaki hareket kayma şeklinde ise kaymalı yatak denir. Hareketi oluşturan elemanların yuvarlanması şeklinde ise yuvarlanmalı yatak denir. Kaymalı ve yuvarlanmalı yataklar taşıdıkları yükün etkisine göre radyal ve eksenel yataklar olarak incelenir.

Radyal yataklar, yatak eksenine dik doğrultuda gelen yükleri taşıyan yataklardır. Yatak eksenine paralel doğrultudaki yükleri taşıyan yataklar ise eksenel yataklardır. Bileşik bir yük ise eksenel bir yük ile radyal bir yükün birbirini etkilemesiyle ortaya çıkar.

Rulman Çeşitleri

Rulmanlı yataklar, karşılaştıkları kuvvet şekline ve yuvarlanma elemanlarına göre iki bölümde incelenir.

Yüküne Göre

Enine (radyal) rulmanlı yataklar:

Yükün mil eksenine göre dik etki ettiği yerlerde kullanılan yataklardır.

Boyuna (enksenel) rulmanlı yataklar:

Bu yataklar yükün mil eksenine göre paralel etki ettiği yerlerde kullanılır. Resimde A ile bilezikler B ile bilyeler C ile kafes görülmektedir.

Yuvarlanma Elemanına Göre

Bilezikler veya diskler arasında yuvarlanan elemanların şekillerine göre rulmanlı yataklar;

Bilyeli yataklar: Yuvarlanma elemanı bilyedir. Radyal ve eksenel yataklardır. Genel olarak az zorlanan ve yüksek devirlerde çalışmaya elverişli yataklardır.
Silindirik makaralı yataklar: Yuvarlanma elemanı silindir olan radyal ve eksenel yataklardır. Fazla zorlanan vuruntulu şekilde çalışmaya elverişlidir. Bilyeli yataklara göre iki kat daha zorlanabilir.

Konik makaralı yataklar: Yuvarlanma elemanı kesik koni olan radyal ve eksenel yataklardır. Makaralarla bileziğin değme yüzeyleri koniktir. Böyle olduğu için bu tür yataklar aynı zamanda radyal ve eksenel yönlerdeki kuvvetleri taşırlar. Eksenel yönde gelen kuvvet önemli ise koniklik açısı büyük olan yataklar seçilmelidir.

Konik makaralı yataklar yükleme sırasında takılı oldukları mili, ekseni doğrultusunda kaydırmaya çalışır. Milin yer değiştirmemesi için iki adet ve birbirlerine karşıt durumda konik makaralı rulman kullanılmalıdır. Bu durumda yatakların mili itme etkileri birbirini karşılayacağından mil yer değiştirmez.

Fıçı (masura) makaralı yataklar:

Yuvarlanma elemanı fıçı şeklindeki makaralardan oluşan radyal ve eksenel yataklardır. İki sıra şeklindedir. Çok fazla zorlanan, vuruntulu çalışmanın olduğu yerlerde ve ağır işler için en uygun yataklardır.

Fıçı makaralı rulmanların iç yatakları iç bileziğindeki delik kısmı, konik veya silindiriktir. Delik içi konik olan rulmanlar, millere dış kısmı aynı derecede konik olanlar çektirme kovanı veya gergi kovanıyla bağlanır.

İğne makaralı yataklar:

Yuvarlanma elemanı çapına oranla fazla olan silindirik yataklardır. Diğer yatakların takılamayacağı kadar dar olan yerlerde kullanılır.

Örneğin,

Bazı piston kollarının baş kısımlarını,
Krankın dirsek muylusuna ve ayrıca ayak kısmının ayak kısmının piston miliyle birleşme yerlerinde,
Vites kutusu grup dişli çarklarının göbek kısımlarında vb. yerlerde kullanılır.

Rulman Seçimi Nasıl Yapılır?

İmalatı ISO’ ya (International Standarts Organiztion) bağlı olarak üretilir. Amaç üretilen rulmanın; iç çapı, dış çapı ve genişliği standart değerlere sahip olmasıdır.

Rulmanların, kullanım alanları ve oranları daha çok artmaktadır. Çeşit ve ölçü bakımından en doğru rulmanı seçmek optimum makine tasarımı için oldukça önemlidir.

Rulmanlı yataklarda kataloglarda belirtilen iki türlü yük vardır. Dinamik ve statik yük. Bunların seçimini katalogdan yaparken statik ve dinamik yükler esas alınarak yapılmalıdır. Fiyatları da bu özelliklerine belirlenmektedir.

Rulman Kullanım Alanları

Uçak, metro, araba, otobüs, tren, motor, konveyör hatları, patenler, çamaşır makinası,
Mikroskop, teleskop, rüzgar santralleri, pompalar, pervaneler, fanlar, asansörler gibi.