Ultraviyole Işık Nedir? Nerede Bulunur? 

Ultraviyole ışık nedir: Morötesi ya da ultraviyole (kısaca UV) ışınım, dalga boyu 100 ile 400 nm arasındaki ışına denir. UV ışık, görünür ışıktan daha kısadır. Ancak X ışınlarından daha uzun olan 10 ile 400 nm arasında bir dalga boyuna sahip bir elektromanyetik radyasyon türüdür. Ultraviyole ışınlarının ana kaynağı güneştir. Güneşten gelen toplam ışığı’ na katkıda bulunur.

Gözümüz, 400 ile 700 nm dalga boyları arasına duyarlıdır ve bunun dışındaki ışınımı algılayamaz. Görebildiğimiz en küçük dalga boylu ışınımı mor olarak algıladığımızdan, bundan daha küçük dalga boyuna sahip olan ışını göremeyiz. “morötesi ışınım” adı verilir. Morötesi’ nin ötesi ise X Işını‘dır.

Ultraviyole (UV) Işınlarının Sınıflandırılması

Bilim adamları UV ışınlarını incelemişlerdir. Bu ışınların aynı karakteristiklere sahip olmadıklarını görmüşlerdir. Bundan dolayı canlılar üzerindeki etkileri de farklıdır. Bu nedenle UV-A, UV-B ve UV-C olmak üzere üç kategoriye ayırmışlardır.

• UV-A: En yaygın ışınlardır UV ışınlarının %95 ile en yaygın olanıdır. Ozon tabakası bu ışınların geçmesine izin verir. UVA cildin erken yaşlanmasına, melanom denilen cilt kanserine sebep olur.
• UV-B: Oldukça tehlikelidir. Bu ışınların büyük bir kısmı, ozon tabakası tarafından engellenir. UV ışınlarının %5’ini oluşturur. Bu ışınlar güneş yanığı ve bronzluktan sorumludur. D vitamini üretimi için 270-300 nm dalga boyları uyarılır.
• UV-C: Sağlık için en tehlikeli ışınlardır. Ozon tabakası bu ışınların bizlere ulaşmasını önler. UVC ciltte lezyonlara sebep olur.

Işıkta olduğu gibi, mor ve ötesi ışımada da, dalga boyu nanometre (nm) olarak tanımlanır. Metrenin milyarda biridir.

UV Radyasyonunun Etkileri Nelerdir?

Yeterli koruma olmadan UV-A ve UV-B dalgalarına uzun süre maruz kalmak, tehlikeli sağlık sonuçlarına neden olabilir.

Örneğin birkaç saat güneşte kalan bir kişinin, derisinde melaninin toplanarak UV ışınlarını emer. Bu da ısı olarak yayılır. Bunun sonucu “güneş bronzlaşması” geliştirir. Güneş kremi, UV-A ve UV-B dalgalarını cildi etkilemeden önce absorbe etmek için koruyucu bir tabaka sağlar. Özellikle UV radyasyonuna karşı gerekli bir önlemdir. Güneş ışığına koruma olmadan uzun süre maruz kalması güneş yanığına neden olabilir. Ayrıca kişinin cilt kanseri ve diğer tehlikeli hücresel rahatsızlıklara yakalanma riski artar.

Gözler dışarıdayken UV-A ve UV-B ışınlarını engellemek için tasarlanmış güneş gözlüğü takılarak UV radyasyonundan korunmalıdır. UV-A ve UV-B radyasyonunun olduğu bir ortamda fazla kalınırsa, Fotokeratit olunabilir. (bazı durumlarda ark gözü veya kar körlüğü olarak bilinir) . Yada ciddi uzun vadeli etkiler gibi kısa vadeli etkiler geliştirebilirler. Bu da körlüğe yol açan kataraktlar oluşabilir.

Ultraviyole lambalarının maddelerden geçebilmesi zordur. Bu sebeple kolay engellenebilen bir ışındır. Normal pencere camları yüksek frekanslı ışınların büyük bölümünü engeller. Açık renkli elbiselerde aynı etkiyi yapar.

Uv Işınlarından Korunma Yolları

• Yaz aylarında güneşe doğrudan maruz kalınmamalıdır. Güneş ışınlarının en şiddetli olduğu öğle saatlerinde (11.00-15.00 arasında) güneşe çıkmamaya özen gösterilmelidir. Gölgede oturulmalıdır.
• Güneşte uyumamak, ve koruyucu krem ve uv cam özellikli güneş gözlükleri kullanmaktır.
• Şemsiye, şapka kullanılmalı, açık renk giysiler giyilmelidir.
• Güneşten koruyan ürünler, güneşe çıkmadan yarım saat önce deriye uygulanmalıdır.
• Yüz, omuz, ense ve boyun gibi daha yoğun olarak güneş ışınlarından etkilenen bölgelerin korunmasına önem verilmelidir.

Ultraviyole Işınları Zararları

Farklı tiplerde deri kanseri görülme sıklığında son 10 yıl içinde dramatik olarak artış görülmüştür. Ozon tabakasındaki zayıflamanın buna sebep olduğunu ileri sürülmektedir. Bununla birlikte kanser oranlarında artışın en büyük etkenin güneş banyosu alışkanlığının artışı olduğuna dair birçok kanıt vardır.

Yapılması gereken güneşle teması aza indirmektir. Deride zamanla incelme, elastikiyetin bozulması (kırışıklık), kuruluk, pigmentasyon değişikliği görülmektedir. Ayrıca kılcal damarların belirginleşmesi, fotoyaşlanma ve deri kanserinin oluşma riskinin artması güneş ışınlarının önemli olumsuz etkilerdir.

UV Etkisini Etkileyen Çevresel Faktörler

UV düzeyleri güneşin kuvvetli bir şekilde kendini yaz aylarında göstermektedir. Özellikle öğle saatlerinde 4 saat boyunca en üst düzeydedir. Bu saatler içerisinde güneş ışınları dünyaya direk ulaşır. Buna karşılık, güneş ışınları sabahın erken saatlerinde ve öğleden sonra geç vakitlerde daha büyük açı ile atmosferi geçer. Bu sebeple dünya ve dolayısı ile insanların UV ışınlarına en çok maruz kaldıkları saatler öğlen saatleridir.

UV düzeyleri ekvatora yaklaştıkça artar. Ekvatora yakın bölgelerde güneş daha kısa mesafede dünyaya ulaşır. Dolayısıyla daha fazla UV ışınına maruz kalınır. Rakımın yükselmesi durumunda ise, UV ışınlarının absobsiyonu artar. Her 1000 metrede, UV düzeyleri yaklaşık %10 artar.

Birçok yüzey UV ışınlarını yansıtabilir. Ultraviyole ışınları, su kar veya kumdan yansıyarak etkili olabilir. Çimen, toprak ve su UV ışınlarını % 10’dan az arttırarak yansıtır. Kum yaklaşık %15 deniz %25 arttırarak yansıtır. Taze kar özellikle iyi bir yansıtıcıdır ve kişi karda yaklaşık 2 katı güneş ışınına maruz kalır. UV düzeyleri bulutsuz havalarda daha yüksektir, bulutlar insanların UV ile temasını azaltır. Bununla birlikte, zayıf bulutların UV ışınlarına etkisi daha az olacaktır.

UV Işınları Nerelerde Var?

UV lambaları, dünya çapında çok çeşitli endüstrilerde bir dizi başka amaç ve kullanılmaktadır. Birçok uygulamada antiseptik etkinlik sağlar.

Hastanelerin sterilizasyon gerektiren bölümlerinde kullanılır. Ya da ameliyathanelerin ışıklarında morötesi ışınlardan faydalanılır. Ayrıca hastaneler, okullar ve daha birçok alanın havalandırma sistemlerinde kullanılır. Bazı besinlerin sterilizasyonunda UV ışınları kullanılır.

Elektrik arkları, kaynak arkları ve güneş lambası olarak bilinen ultraviyole lambaları ultraviyole ışın kaynaklarıdır. UV lambaları mikropları öldürmeye yetecek kadar radyasyon yayar. UVC mikrop öldürücü lambalar muazzam sterilizasyon ve dezenfeksiyon özelliklerine sahiptir. Sağlıkta cerrahi aletleri sterilize etmek için kullanılırlar. Fototerapi de UV lambaları kullanılmaktadır. Akne, sarılık, sedef hastalığı, egzama gibi cilt hastalıkları için birçok tıbbi fayda sağlamaktadır.

UV ışınları ayrıca suyun arıtılmasında ve ilaç endüstrisinde de kullanılmaktadır. UV lambaları, bronzlaşma salonlarındaki temel teknolojidir.