Şönt Reaktör Nedir? Ne İşe Yarar?

Şönt reaktörü: Kapasitif üreten sistemde, endüktif üreterek sistemi dengeleyen trafo sarımlarıdır. Sisteme endüktif yük basan reaktörlere şönt reaktör denir. Şönt reaktör yıldız bağlı belirli bir güce sahip transformatörlerdir. Şönt reaktörler endüktif etki oluşturan cihazlardır. Bu nedenle “Endüktif Yük Reaktörü” olarak da adlandırılır. Kapasitif reaktif enerjinin yüksek olduğu sistemde dengeleme (kompanze) yapmak için şönt reaktör kullanılır.

Şönt Reaktörü Ne İşe Yarar?

Daha önceleri sisteme kondansatör bağlamakla yapılan kompanzasyon yeterliydi. Ama artık işletmelerde elektronik komponentlerin sayısı devamlı artmaktadır. Bazı durumlarda şebekeden endüktif-reaktif güç çeken şönt reaktörlerin kullanılması gerekir. İşletmelerin yük profili farklılık göstermektedir.

Şönt reaktörler, kapasitif etki altında olan işletmelerde, kapasitif enerjiyi yok etmek için kullanılır. Aynı zamanda kompanzasyonu dengelemek için endüktif yük üreterek sisteme yardımcı olur.

Enerji Sistemlerinde Kapasitif – Reaktif Etki Oluşmasının Sebepleri

• TV- radyo vericileri ve radyo baz istasyonları gibi uzun enerji kabloları ile beslenen sistemlerde, yük kapasitesi düşüktür. Bu nedenle besleme kabloları kapasitif etki oluşturmaktadır. Kapasitif etki sistemin aşırı kompanze edilmesine neden olmaktadır.
• Enerji nakil hatlarında ve enerji dağıtım sistemlerinde de benzer kapasitif etki oluşturmaktadır.
• Tesise aşırı kompanzasyon yapılması sonucu sistemde kapasitif-reaktif enerji artışı olmaktadır. Kesintisiz güç kaynağı (UPS) gibi kondansatör içeren elektronik cihazların çok sayıda kullanılması da etkilidir.

Enerji Sistemlerinde Kapasitif-Reaktif Enerjinin Sebep Olduğu Sorunlar

• Reaktif enerji ceza bedeli ödenmesine sebep olur,
• Enerji sisteminin, sisteme bağlı bulunan araç-gereç ve makinelerin verimini ve ömrünü azaltır,
• Sisteme daha az aktif enerji gücü akışına sebep olur,
• Enerji sisteminde istenmeyen bakım ve onarım masraflarına yol açar.

Bu sorunları çözümlemek için sisteme paralel olarak şönt reaktör bağlanır. Şönt reaktörler endüktif yük oluşturarak istenmeyen kapasitif etkiyi sönümlendirir (etki direncini kırılması). Böylece yukarıdaki belirtilen sorunlar ortadan kaldırılmış olur.

Şönt reaktörler ayrıca elektrik test sistemleri ve laboratuvarlar da endüktif yük olarak da kullanılır. Üretici firmalar standart değerlerde şönt reaktörler üretmektedir. Ayrıca kompanzasyon yapılacak tesis için farklı gerilim ve güç değerlerinde şönt reaktör imalatı yapmaktadır. Enerji sisteminin harmonik bozunumu için harmonik analiz raporu çıkarılmalıdır. Fazların reaktif güç dengeleri farklı düzeylerde ise her bir fazın reaktif yük değerleri bildirilmelidir.

Şönt Reaktör Bağlantı Şeması

Şönt reaktörler, tek fazlı ve 3 fazlı olarak üretilirler. Kapasitif etkiyi yok etmek için sisteme paralel olarak bağlanırlar.

Şönt reaktörler sisteme her hangi bir noktadan bağlanabilir. Ama bu bağlantının doğru olduğu söylenemez. Çünkü Şönt reaktörler endüktif enerjinin yanında düşük miktarlarda (yaklaşık % 3-5) arasında aktif enerjide tüketirler. Gerek olmadıkça devre dışı olmaları en doğru olanıdır. Bu işlemi otomatik olarak yapan reaktif güç kontrol röleleri vardır.

Şönt Reaktör Kullanım Alanları

• DC sürücülerin ağırlıklı olduğu tesisler, uzun yeraltı kablo  hatları
• Uzun iletim hatları üzerinden beslenen verici sistemleri
• Yarı iletken bulunduran güç elektroniği cihazları
• Baz istasyonları, demiryolu tesisleri
• Uzun enerji iletim kabloların kullanıldığı tüketici tesisleri
• Floresan ve LED aydınlatma kullanımı çok fazla olan laboratuvar, hastane ve mağazalar.

Şönt reaktörler; yüksek güç ve voltaj sistemlerde açma ve kapama da kullanılır. Açma kapama sırasında oluşan geçici gerilimlerin aşırı seviyelere ulaşır. Bu nedenle şalt cihazlarının zarar görmeleri sebebiyle RC filtreler ile beraber kullanılmalıdır.

Şönt Reaktör Kullanmanın Avantajları

• Yüksek kısa devre kuvvetlerine karşı mekanik dayanımlıdır.
• Sınırlanmış sıcaklık yükselmesi özelliği ile daha uzun ömürlüdür.
• UV ve kirlilik Sınıf IV olan bölgelerde üstün koruma özellikleri ile maksimum performans sağlar.
• Şönt reaktörler bakım gerektirmeyen şekilde dizayn edilir.

Şönt Reaktör Çeşitleri

• Monofaze şönt reaktörleri
• Trifaze şönt – endüktif yük reaktörleri
• Trifaze şönt reaktörleri

Şönt Reaktör Seçimi

İşletmelerin büyüklüğüne ve yük profiline göre kullanılacak şönt reaktör büyüklüğü değişir. Şönt reaktör seçimi doğru yapılırken işletme doğru bir şekilde analiz ve ölçümler ile yapılmalı, sonra maliyette göz önünde bulundurularak en uygun şönt reaktörü seçimi yapılmalıdır.

İşletmedeki kapasitif yükler devrede iken, elektrik sayacının menüsünden 8.8.0 endeks alınır. Örneğin tasarruflu lambalar, LED aydınlatmalar, UPS vb gibi. Bir saat sonra yeniden endeks alınır. Arada çıkan fark sayaç çarpım oranı ile çarpılarak sistemde ihtiyaç duyulan şönt reaktör gücü kVAr belirlenir.

Şönt reaktörlerin sistemden çekeceği akıma göre elektrik sigortası ve kontaktör seçilmelidir. Farklı gerilim ve güç değerlerine göre şönt reaktör fiyatları da değişiklik gösterir.