Rulman Nedir Ne İşe Yarar?

Rulman: Farklı yönlerde dönen parçaların sürtünmesini minimuma indiren, gücü azaltarak, devir yükselten bir makine elemanıdır. Yatay veya dikey çalışabilen rulmanlar, radyal (dikey yük) ve eksenel (paralel yük) olarak sınıflandırılır.

Rulmanı oluşturan parçalar; dış bilezik, iç bilezik, yuvarlanma elemanı, bilye ve kafesten oluşur. Rulmanlar, farklı boyutlardaki yataklar ve şaftlar için değişik ölçülerde üretilebilir. Millerin yataklanmasında kullanılır. Bunlar hassas makine elemanıdır. Yüksek teknolojiyle üretilen bu hassas elemanlar, doğru rulman seçimi yüksek performans sağlar.

Dairesel veya eksenel hareketle çalışan birçok makinede rulmanlar vardır. Sistemin içinde yer alan iç ve bir dış halkanın iç içe geçirilmesiyle oluşturulur. Bu halkaların birbiri içerisinde rahat bir şekilde dönmesi için arasına makara serisi yerleştirilir. Bu makaraların pürüzsüz ve aynı boyutta düzgün şekilde yerleştirilmesi rulmanın kalitesi ve ömrü açısından önemlidir.

Rulman Ne işe Yarar?

Yatak; dönen, salınım hareketi yapan veya hareketsiz duran mil ve aks muylularını taşıyan elemandır. Yuvarlanmalı yatakların, kaymalı yataklardan farkı; hareketin kayma yerine yuvarlanmasıdır. Mil veya aksların yatak içinde kalan kısmına muylu denir. Yüzeyler arasındaki hareketin oluş şekline göre yatakları iki gruba ayrılır.

Yatak yüzeyleri arasındaki hareket kayma şeklinde ise kaymalı yatak denir. Hareketi oluşturan elemanların yuvarlanması şeklinde ise yuvarlanmalı yatak denir. Kaymalı ve yuvarlanmalı yataklar taşıdıkları yükün etkisine göre radyal ve eksenel yataklar olarak incelenir.

Radyal yataklar, yatak eksenine dik doğrultuda gelen yükleri taşıyan yataklardır. Yatak eksenine paralel doğrultudaki yükleri taşıyan yataklar ise eksenel yataklardır. Bileşik bir yük ise eksenel bir yük ile radyal bir yükün birbirini etkilemesiyle ortaya çıkar.

Rulman Çeşitleri

Rulmanlı yataklar, karşılaştıkları kuvvet şekline ve yuvarlanma elemanlarına göre iki bölümde incelenir.

1-Yük Türüne Göre

• Enine (radyal) rulmanlı yataklar:

Dikey yükleri taşır.

• Boyuna (enksenel) rulmanlı yataklar:

Bu yataklar yükün mil eksenine göre paralel yükleri destekler. Resimde A ile bilezikler B ile bilyeler C ile kafes görülmektedir.

2-Yuvarlanma Elemanına Göre

Bilezikler veya diskler arasında yuvarlanan elemanların şekillerine göre rulmanlı yataklar;

• Bilyeli yataklar: Yuvarlanma elemanı bilyedir. Radyal ve eksenel yataklardır. Yüksek devir ve hafif yükler için uygundur.
• Silindirik makaralı yataklar: Yuvarlanma elemanı silindir olan radyal ve eksenel yataklardır. Ağır ve vuruntulu yükler için idealdir. Bilyeli yataklara göre iki kat daha zorlanabilir.

• Konik makaralı yataklar: Yuvarlanma elemanı kesik koni olan radyal ve eksenel yataklardır. Makaralarla bileziğin değme yüzeyleri koniktir. Böyle olduğu için hem radyal hem eksenel yükleri taşır; konik yapısıyla mili sabit tutar. Eksenel yönde gelen kuvvet önemli ise koniklik açısı büyük olan yataklar seçilmelidir.

• Fıçı (masura) makaralı yataklar:

Yuvarlanma elemanı fıçı şeklindeki makaralardan oluşan radyal ve eksenel yataklardır. İki sıra şeklindedir. Ağır işlerde ve vuruntulu koşullarda kullanılır.

Fıçı makaralı rulmanların iç yatakları iç bileziğindeki delik kısmı, konik veya silindiriktir. Delik içi konik olan rulmanlar, millere dış kısmı aynı derecede konik olanlar çektirme kovanı veya gergi kovanıyla bağlanır.

• İğne makaralı yataklar:

Yuvarlanma elemanı çapına oranla fazla olan silindirik yataklardır. Ancak diğer yatakların takılamayacağı dar alanlarda kullanılır.

Örneğin,

• Bazı piston kollarının baş kısımlarını,
• Krankın dirsek muylusuna ve ayrıca ayak kısmının ayak kısmının piston miliyle birleşme yerlerinde,
• Vites kutusu grup dişli çarklarının göbek kısımlarında vb. yerlerde kullanılır.

Rulman Seçimi Nasıl Yapılır?

İmalatı ISO’ ya (International Standarts Organiztion) uygun olarak yapılır. Amaç  rulmanın; iç çapı, dış çapı ve genişliği standart değerlere sahip olmasıdır.

Rulmanların, kullanım alanları ve oranları daha çok artmaktadır. Rulmanlı yataklarda dinamik ve statik yük kapasitelerine göre katalogdan seçim yapılır. Seçim statik ve dinamik yükler esas alınarak yapılmalıdır. Fiyatları da bu özelliklerine belirlenmektedir. Doğru seçim, makine tasarımı ve performansı için kritik öneme sahiptir.

Rulman Kullanım Alanları

• Uçak, metro, araba, otobüs, tren, motor, konveyör hatları, patenler, çamaşır makinası,
• Mikroskop, teleskop, rüzgar santralleri, pompalar, pervaneler, fanlar, asansörler gibi.