Konjektör (Regülatör) Nedir?
Alternatör tarafından üretilen elektriği kontrol eden sisteme konjektör veya regulatör denir. Araçların hareket etmesi ve uzun süre sürüş sağlaması için önemlidir. Konjektör, alternatör ile beraber üretilen elektriği volt ve akım üzerinden dengelemeyi sağlar.
Konjektör Ne İşe Yarar?
Konjektörün görevi, şarj gerilimini belli bir değerde sınırlayarak sistemdeki tüm alıcıları yüksek gerilimden korumaktır. Gerilim uygun değerlerde sınırlanamazsa hem alternatör hem de besledikleri alıcılar hasara uğrar veya yanar.
Konjektör Nasıl Çalışır?
Regülatör veya diğer adı ile araba konjektörleri, elektriğin voltaj sınırında kalmasını sağlar. V kayışına bağlı olan alternatör, motor devri ile paralel bir şekilde yavaş ve hızlı dönen bir bölümdür.
Konjektör; rotor bobinine giden ikaz akımını, motorun değişik devirlerine göre açıp kapatır. Ya da zayıflatmak suretiyle rotor bobininde oluşan manyetik alanının şiddetini değiştirir. Bu durumda gerilimi sabitler. Alternatör tarafından üretilen gerilim, değişen motor devrine göre sabitlenmiş olur.
Genel olarak araba konjektörleri, şarj dinamosundan gelen elektriği uygun volta çevirir. Bu özelliği ile birlikte motorun çalışması için farlara, bujilere ve aküye gerekli enerjiyi sağlar.
Bundan dolayı konjektör araçlarda büyük bir öneme sahiptir. Akünün bitmesini önler. Böylece araca sürekli ve düzenli olarak 12V gerilim aktarılmasında ve sabitlenmesinde önemli rol oynar.

Konjektör Arızası Neden Olur?
İnsan hayatı için önemli olan araçların uzun süreli olarak ve sağlıklı bir şekilde hareket etmesi akü ile gerçekleşir. Dolayısı ile akünün daima dolu olmalıdır. Bu da üretilen elektrik ile birlikte elde edilen elektriğin akü ile desteklenmesi sağlanır.
Alternatör ile elde edilen elektrik volt ve akım ile kontrol altına alan parça konjektördür. Akünün sürekli olarak dolu olmasını sağlar. Eğer konjektör arızası oluşursa araca elektrik gitmez. Elektrik ihtiyacı duyan tüm unsurlar işlevini görmez. Zamanla akünün bitmesi ile araç hareket etmez. Bu sebepten dolayı konjektör arızası yaşanmaması adına periyodik olarak aracın kontrolden geçmesi çok önemlidir.
Konjektör Arızaları
Otomobillerde oluşan elektrik konjektör arızalarının paslanma (korozyon)
ve kabloların eskimesi birçok sebepleri vardır. Araç motorları her yerden hava almaktadır. Yaz aylarında aşırı sıcak ve kış aylarında ise aşırı soğuğa maruz kalır. Bu hava koşullarına bağlı olarak konjektör zaman içerisinde paslanarak korozyona uğrar ve çalışmasını önler.
Konjektör kablolarının eskimesi ise kullanılan araçlarda mevsimsel olarak oluşan hava koşullarıdır. Konjektöre gelen kabloların zaman içerisinde aşınmasına sebep olabilir. Dış yüzeylerde oluşan yırtıklar kısa devreye sebep olur. Bu durum otomobilde elektriğin kullanılmasını engeller.
Konjektör Arıza Belirtileri
Araçta oluşan konjektöre bağlı arızalar sonucu, aracın birçok parçayı da olumsuz etkiler. Bu belirtiler şunlardır;
- Araçta sürekli far ve stop lambaları patlaması
- Araç çalıştırmada zorlanma
- Kızdırma bujilerinde sorun yaşanması
- Otomatik şanzıman arızaları.
Konjektör Çeşitleri
Manyetik konjektör; platinler, bir manyetik bobin ve bir dirençten oluşur. Alternatör tarafından üretilen voltaj miktarını kontrol eder. Böylece rotora gelen manyetik akım miktarını artırır veya azaltır.

Tek Platinli Regülatörler
Bu regülatör rotoru, manyetik alan bobine (F) seri bağlı (R) direncine sahiptir. Mekanik platinlerin ömürleri kısadır. Tek platinli regülatör günümüz otomobillerinde sık kullanılmaz.
İki Platinli Regülatörler
Bu tip platinlerde düşük hızlar (Pl) ve yüksek hızlar (P2) olarak düzenlenmiştir. Düşük hızlarda hareketli platin, düşük hız platinini (Pl) açıp kapatır. Yüksek hızlardaki voltaj düşük hız platini tarafından kontrol edilir. Ancak edilemediğinde hareketli platin yüksek hız platiniyle kontak yapıp açar. Hareketli platin, yüksek hız platini ile temas ettiğinde, manyetik alan akımının geçişi kesilir.
İki platinli tip regülatör özellikleri, düşük hız ve yüksek hız çalışma aralığında çalışır. Dezavantajı ise, yüksek hızdan düşük hıza geçerken voltajın hafifçe düşmesidir. Platinlerin açma kapama sırasında daha az ark yarattığı için aralık az ayarlanır. Bundan dolayı platinler daha uzun ömürlü olur.
Elektronik Regülatörler
IC (Entegre Devre) Regülatörler
alternatörlü şarj sistemlerinde, elektronik regülatörler, alternatör ile birlikte üretilir. Regülatörlerde kullanılan IC devresinin yapısını ince bir silikon chip oluşturur. Bu chipin, üzerinde veya içerisinde elektrik veya elektronik devre elemanları bulunur. (transistor, diyot, kapasitör vb.) IC regülatörün iç devresinde şarjı artırmayı sağlayan entegre devresi vardır.

Platinli tip regülatör ve IC regülatörün amacı aynıdır. İkisinde de, rotor bobin üzerinden geçen manyetik alan akımını kontrol eder. Alternatör tarafından üretilen voltajı sınırlar. Aralarındaki fark; platinli tip regülatördeki röle vardır. IC regülatörde manyetik alan akımını kesmek için IC (entegre devre) bulunur. IC regülatör; küçük ve hafif ve güvenilirliği vardır.
IC Regülatörler ile Platinli arasındaki farklar:
Avantajları:
- Dar bir çıkış voltaj aralığı ve çıkış voltajında zamanla küçük değişmeler
- Titreşime karşı dirençlidir. Hareketli parçaların azalmasıyla sağlanan kaybına rağmen uzun ömürlüdür.
- Sıcaklığın yükselmesiyle çıkış voltajı azaldığından batarya için gerekli şarjın gerçekleştirilebilmesi
Dezavantajı:
- Olağan olmayan yüksek voltaj ve sıcaklıklarda hassastır.
IC Regülatörünün Çalışma Prensibi
Regülatör, rotor bobinine giden ikaz akımını motorun değişik devirlerine göre açıp kapatır. Ya da zayıflatarak rotor bobininde oluşan manyetik alanının şiddetini değiştirerek gerilimi sabitler. Böylece alternatör tarafından üretilen gerilim, değişen motor devrine göre sabitlenmiş olur.

IC regülatörün devre şemasında terminal B’ deki çıkış voltajı düşük olduğunda akü voltajı R1 direnci üzerinden Tr1 in beyz ucuna uygulanır. Tr1 geçerek rotor sargılarında gelen akımı şasiye iletir. Rotor üzerinden gelen manyetik alan akımı ile şasiye akar.
B→ Rotor→ Bobini→ F→Tr1→ E
Terminal B’deki çıkış voltajı yüksek olduğunda R2 direnci üzerinden zener diyotuna uygulanan akımın voltajı büyüktür. Akım zenerden ters yönde akmak ister. Gelen voltaj zener diyotunun ters yönde iletme voltajından daha büyük olduğu için zener, akımı Tr2’nin beyzine iletir. Tr2 iletime geçince Tr1’in beyz ucundaki voltaj 0,6 V un altına düştüğü için Tr1 rotor sargılarından akan akımın akışını keser.
Bu durumda rotorda manyetik alan oluşmaz. Bunun için faz sargılarında da akım indüklenmez ve alternatörün çıkış akımı düşer. Tr1 ve Tr2 transistörleri, sürekli açılıp kapanarak rotor sargılarından geçen akımı kontrol eder. Bu olay rotorun manyetik alan şiddetini belirler. Rotordan akan akım miktarı da transistörlerin açılıp kapanma sıklığına bağlıdır. Bu yolla alternatörün ihtiyacına göre akımı üretmesi sağlanır.
-
A tip IC regülatörler
Bu alternatörü uyaran manyetik alan bobin diyotları vardır. Bunlarla birlikte nötr nokta diyotları bulunur. A tip IC regülatör, iki transistör, üç direnç ve iki diyottan oluşur. Görevi alternatörün çıkış voltajını spesifik değerler içinde tutmaktır. Bu da manyetik alan bobininden geçen akımın kontrol edilmesi ile gerçekleştirilir. Alternatör çıkış voltajı, bir R direnci üzerinden zener diyotuna uygulanır. Eğer çıkış voltajı daha önceden ayarlanmış voltajın üzerine çıkarsa zener diyotu Tr2’ye bir sinyal geçmesine izin verir. Bu sinyal Tr2 ve Trı üzerinden geçerek rotor bobininin şasi devresini keser.

-
B tip IC regülatörler
Bunlar, nötr nokta diyotları bulunan manyetik alan bobin diyotları ile uyarılan bir alternatördür. B IC regülatör A tip regülatörün geliştirilmiş şeklidir. Şarj lamba ve rölesi için kullanılır. Bunun için açık/kapalı platinli tip olarak tanımlanır. B tip IC tip regülatör için devre itibariyle A tip IC regülatör temel alınmıştır. Ama temel farklılıkları vardır.

A tip regülatör, alternatörün B terminalindeki voltajı, B tip akü kutup başındaki voltajı kullanır. Ek olarak terminal L’ deki uyarı voltajını kullanmak için B tipe bir R direnci ve bir D3 diyotu eklenmiştir. Ayrıca, rotor bobini devresindeki bir açıklığı tespit edebilmek için bir Rd direnci sağlanmıştır.
-
M tip IC regülatörler
Bunlar, nötr nokta diyotlu kompakt regülatörlerdir. B tip IC regülatörle aralarındaki fark, üç manyetik alan bobin diyotunun ve ilk uyarı direncinin kaldırılmış olmasıdır. Ayrıca IC regülatör uyarı akımını kontrol etmek için yapılmıştır. IC regülatörü için çok amaçlı M tip kullanılır. Günümüzde birçok araçta M tip regülatör bulunmaktadır.
IC rotor bobini açık devre tespit elemanı ve şarj lamba uyarısı gibi çalışır. Manyetik alan bobin diyotlarının ve ilk uyarı direncinin kaldırılmasına bağlı şarj sistemi daha basitleştirilmiştir. Aşağıdaki sorunlardan herhangi biri oluşursa M tip IC regülatör şarj lambasının yanmasına sebep olur.
- Rotor bobin devresinde açıklık
- Regülatör algılayıcısı (S terminali) devresinde açıklık
- Terminaldeki voltajın 13 voltun altına düşmesi

Kontrolleri
Elektronik gerilim regülatörünün gerilimi doğru ayarlanıp ayarlanmadığı kontrol edilmelidir. Okunan değer, katalog değerlerine uyuyorsa voltaj regülatörünün düzgün çalıştığı anlaşılır. Eğer okuma değerden farklı ise volaj regülatörünün veya alternatörün arızalı olduğu düşünülür.
Bir yanıt yazın