Bıçaklı (NH) Sigortalar Çalışma Prensibi

NH sigortalar: Eriyen telli sigortalar grubundandır. Aşırı akımlara (aşırı yük akımlarına ve kısa devre akımlarına) karşı içindeki telin ısı etkisi ile erimesiyle devreyi keserek koruma sağlar.

Akım, bıçaklı sigortanın üzerinden geçer. Bıçaklı sigortalar porselenden yapılmıştır. Porselenin iki ucuna bıçaklar bağlanmıştır. Gövde içinde kuvars, kum olup ergiyen bir tel ile birbirine bağlanmıştır. Kum, ısı yayılmasını ve ark oluşmasını önleyerek kendi içerisinde söndürür.

120 KA’ kadar kısa devre akımını keser. 500 V anma gerilimi, 630 A anma akımları olup pano, şalter, kablo, trafo gibi cihaz ve tesisi aşırı yükleme ve kısa devreye karşı korurlar. Bıçaklı sigorta akım değeri yüksek ve daha fazla güç isteyerek çalışan devrelerde kullanılır. Bunlar NH tipi olup, yeniden sarılmaz, yenisi ile değiştirilir.

Vidalı sigortalarda 100 Amperden büyük değerli buşonlar, kullanma zorluğu nedeni ile ve teknik bakımdan kullanılmamaktadır. Bunun yerine, büyük değerdeki akımları kesmek için bıçaklı sigorta veya NH sigorta denilen buşon kontakları, bıçak şeklinde yapılmış sigortalar kullanılır. Bıçaklı sigortalar üç kısımdan meydana gelir.

NH Sigortanın Çalışma Prensibi

NH sigortaların üzerinden akım geçince içerisindeki tel ısınır. Akım belli seviyenin üzerine çıkınca içerisindeki iletken kopar ve açık devre oluşur. Böylelikle enerji kesilmiş olur. İletkenin atıp atmadığını dışarıdan anlayabilmemiz için üzerinde durum göstergeleri olur.

NH sigortalar, her bir uçta metal kanatlı terminal bulunan bir kapak plakası ile çevrelenen dikdörtgen bir seramik mahfazadan yapılır. Kasanın içindeki sigorta elemanı, kapak plakası / bıçak terminallerine bağlanır. NH sigortalarının çoğunda, sigorta elemanının atıp atmadığını göstermek için bir açma göstergesi bulunur. Her bir kapak plakası, önerilen NH sigorta çektirme aletini kullanırken sigortanın bir tutucudan hızlı bir şekilde çıkarılmasını sağlayan bir metal çekme pabucu içerir.

Sigorta Altlığı

Sigortanın konulacağı yere montajını sağlayan izole kısım porselenden, bıçakları ise sert elektrolitik bakırdan yapılmış olup gümüşle kaplıdır. Sigorta firmaları, sigorta altlık imalatı beş değişik ölçüde, 160 amperden 630 ampere kadar imal etmektedir. Tek kutuplu yapıldıkları gibi yan yana üç kutuplu da imal edilir. Üç kutupluların aralarına yalıtkan (separatör) takılır.

Sigorta Buşonu

Buşon porselen bir gövde ve gövdenin iki ucuna montajı yapılmış bıçaklardan meydana gelir. Bıçaklar arasına eriyen tel ve telin ucuna sinyal pulu yerleştirilir. Buşon altlığa takılırken yaylı kontakların en alt noktasına kadar oturtulmalıdır.

Aksi taktirde kontak direncinin artmasına, kontakların ısınmasına, güç kaybına ve arızalara sebep olur. Sigorta firmaları tarafından bıçaklı (NH) sigorta buşon imalatı beş değişik ölçüde, 160 Amperden 630 Ampere kadar üretilir. Standart buşon akım değerleri şunlardır; 6-10-16-20-25-32-35-40-50-63-80-100-125-160-200-250-315-400-500-630 Amper.

Sigorta Pensi

Bıçaklı (NH) sigortalarda buşonun yuvasına takılıp çıkartılırken sigorta pensi kullanılır. Sigorta pensi el ile tutulan yalıtkan kısmı bakalitten, metal kısmı nikel kaplı üretilir. Ayrıca el ile tutulan yerinin eldivenli olanları da mevcuttur. Her boydaki buşonlar, altlıklara sigorta pensleri ile kolay bir şekilde takılıp çıkartılır.

NH Sigorta Kullanım Alanları

NH sigortalar alçak gerilim dağıtım şebekelerinde, endüstride, iş yerlerinde ve toplu konutlardaki elektrik dağıtım panoları, kompanzasyon panoları ve bina kofre girişlerinde ayrıca sokak aydınlatma panolarında oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

 

Otomatik Sigorta Nedir?  Ne İşe Yarar?

Otomatik sigorta: Genellikle hassas ve çok hassas devrelerde kullanılır. Elektrik tesisatının bulunduğu her yerde kullanılır. (Hassas oldukları için ölçüm ve araştırma laboratuvarlarında, kumanda panolarında kullanılır). Bu sigortalar (minyatür devre kesicileri) tesisata bağlı elektrik cihazlarını aşırı akımlara ve kısa devrelere karşı korur.

Otomatik sigortalar, bağlı bulunduğu elektrik devresini aşırı akım ve kısa devrelere
karşı korur. Elektrik tesisatında aşırı akım veya kısa devre oluşması durumunda devreden çıkarak elektrik akımını keser. Otomatik sigortanın tekrar devreye alınması işlemi manuel olarak ta sağlanabilir. Akım değeri düşük olan bu sigortalar attıklarında şalter iner. Şalter kaldırılınca devreden tekrar akım geçer. Devre kolay şekilde açılır ve kapanır. Koldan bağımsız açtırma düzeni, arıza devam ettiği sürece devreyi yeniden açacaktır.

Otomatik sigortalarına koruma anahtarı da denir. Tablo ve duvar tipi sigorta gövdelerine takılabilir. Termik ve magnetik bir düzenekle fazla akımlarda devreyi açarlar. Devreyi açan sigortanın, sigorta ortasındaki çalıştırma düğmesi dışarıya çıkar. Sigortayı tekrar devreye sokmak için çalıştırma düğmesine basmak yeterlidir.

Günümüzde iş yerleri ve evlerde pratik olması nedeniyle yaygın olarak kullanılmaktadır.

Otomatik sigortalarda, devre iki şekilde kesilir.

1- Magnetik mekanizmaya sahip otomatik sigortalarda ani yüksek akım geçebilir. Sigorta üstünde yazılı olan akımdan fazla akım geçtiğinde mıknatıslık etkisi artar.   Elektromıknatıs yardımıyla devreyi kapayan iki ucu açar ve devreyi keser.

2- Otomatik sigortada termik açıcı bir mekanizma varsa sigortada yazılı akımdan fazla akım geçince ısınma artar. Madensel bi-metal uçları devreyi keser. Termik açıcı mekanizmadaki otomatik sigortanın bi-metal uçlarının soğuması beklenir. Yoksa sigortanın kontakları birbirini tutamaz.

Otomatik Sigorta Seçimi

Bu sigortalar; kutup sayıları, anma akımları, kısa devre kesme kapasiteleri ve açma karakteristiklerine göre seçilir. Otomatik sigortaların anma akımı, sigortanın bağlı bulunduğu devreden geçen akıma eşit veya büyük olmalıdır. Kısa devre kesme kapasiteleri, otomatik sigortanın bağlı bulunduğu noktadaki beklenen kısa devre akımından büyük olmalıdır.

Anahtarlı Otomatik Sigortalar (W Otomatlar)

Anahtarlı otomatik sigortalar dar yapılı olduklarından az yer kaplarlar. Bu yüzden  en çok kullanılan otomatik  sigorta türü olmuştur. W otomatlar için sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.

Otomatik Sigorta Çeşitleri

Uygulamada kullanılan otomatik sigortalar B (L) ve C (G) tipi olmak üzere iki tipte imal edilir. Bu otomatik sigortalar 6, 10, 16, 20, 25, 35, 40, 45, 50 amperlik değerlerde üretilmektedir. Üç fazlı motorların korunmasında kullanılan otomatik sigorta mandalları birbirine akuple edilir. Bu sayede fazın birisinin bağlı olduğu sigorta attığında üç fazın akımı da kesilir.

B (L) Tipi Otomatik Sigorta

Otomatik sigorta açma karakteristiklerine göre kısa devre oluşması durumunda B tipi sigortalar kullanılır. Bunlar nominal akımın 3 ila 5 katı arasında devreyi açar.

Hat koruma özellikleri vardır ve ani olarak devreyi açar. B tipi sigortalar, rezistif yüklerin ağırlıklı bulunduğu ev ve işyerlerinde, aydınlatma, priz, kumanda devreleri, ısıtıcılar, PLC devrelerinde kullanılır. B tipi sigortalar aşırı akım durumunda hemen atar.  6-10-16-20-25-32-40 Amper değerlerinde üretilmektedir. Elektrik sigorta fiyatları tipine göre değişir.

G (C) Tipi Otomatik Sigorta

Otomatik sigorta açma kısa devre oluşması durumunda C tipi sigortalar kullanılır. Bu sigortalar, nominal akımın 5 ila 10 katı arasında devreyi açar. C (G) tipi sigortalar motor koruma devrelerinde kullanılır. Cihaz koruma özellikleri vardır ve gecikmeli olarak devreyi açar.

Elektrik motorları gibi ilk yol alma sırasında anma akımının üzerinde akım çeken cihazların korunmasında kullanılır. C tipi sigortalar endüktif yük bulunan işletmelerde, trafo, flouresan lamba, klima, buzdolabı, XRAY cihazları, UPS gibi cihazların korunması için kullanılır.

G tipi sigortalar; 0,5-1-1,6-2,4-6-10-16-20-25-32-40-45-50 Amper değerlerinde üretilmektedir.

D Tipi Otomatik Sigorta

Otomatik sigorta açma kısa devre oluşması durumunda B eğrisi (B tipi) sigortalar kullanılır. D eğrisi (D tipi) sigortalar nominal akımın 10 ila 20 katı arasında devreyi açar. Ayrıca motorlar, punto makinaları, kaynak makinaları, sodyum buharlı lambalarda da kullanılır.

Otomatik Sigorta Değişimi

• Ev sigortaları ortalama 50 Amper civarındadır. Ana sigorta apartman girişi veya alt katta bulunan elektrik sayaç panosu içinde bağlıdır.
• Sigortanın bulunduğu daireye gidilerek sigorta panosu kapağı sökülür, bağlantı durumuna bakılır.
• Atan sigorta kapalıdır. Bu durumda hangi sigorta değiştirilecekse belli olur. Sigorta değiştirilirken kontrol kalemi ile akım olup olmadığı kontrol edilir.
• Sökülmesi gereken sigortanın alt ve üst girişleri tornavida ile  sökülüp kablo girişleri çıkarılır.
• Otomatik sigortanın alt tarafında küçük bir çeltik vardır. Düz uçlu bir tornavida ile onu aşağıya ve öne doğru çekiştirerek yerinden kurtulması sağlanır.
• Çıkarılan sigorta yerine takılacak sigorta tesisatın ihtiyacına göre takılır. Pens ampermetre vasıtasıyla çözülür.
• Atan sigortanın bağlanacağı hattın uçları şöntlenir yani doğrudan bağlanır. Böylece  akımın direk geçişine izin verilir.
• Sonra ana sigorta (elektrik sayacının yanında olan) açılır. Akımın geçmesi ile ev aletlerinin (devamlı çalışan aletlerin) açık olması şartıyla pens ampermetre ile kablodan geçen akım okunur.
• Pens ampermetrenin ayar düğmesi (A~) işaretinin üzerine getirilip akım değeri okunur.
• Dijital ekranda görünen rakamsal değer, hattın o andaki çektiği akımın değeridir.
• Bu değer kullanılan alet sayısına göre artış gösterir.
• Ölçülen hattın yerine takılacak sigorta değeri belirlenir. Sonra yeni sigorta amperine uygun olarak sökülür. Yeniden iki uç (giriş çıkış) sigorta ayaklarına bağlanır ve sigortaya bastırılarak iyice yerine oturtulması sağlanır.
• Elektrik sigortaları sigorta kutusu içinde muhafaza edilir.

Buşonlu Sigortalar

Buşonlu sigortalar: Bu sigortalara vidalı sigortalar yada eriyen telli sigortalar adı verilir. Aşırı akım ve kısa devrelere karşı çok hızlı bir şekilde korumada kullanılır. Örneğin yarı iletkenli güç elektroniği devrelerinde tercih edilirler.

Buşonlu sigortalar üç bölümden oluşur.

Gövde

Buşonlu sigortayı muhafaza eder. Telin erimesi sırasında oluşan ısıya dayanacak şekilde porselenden yapılmıştır. Gövde 25–63–100–200 amperlik değerlerde üretilmektedir. Gövde sigortayı oluşturan parçaların birleşiminden oluşur. İletken bağlantılarının olduğu kısımdır. Diğer parçalar gövde üzerinde bulundurmaya yarar ve yalıtmayı sağlar. Üzerinde dip kontak, üst kontak ve viskontak vardır.

• Dip kontak: Gövdenin alt kısmında bulunur. Bakır ve pirinçten yapılır. Üzerinde bulunan vidaya şebekeden gelen faz ucu bağlanır.
• Üst kontak: Buşon kapağı ile teması sağlamak için diş açılmıştır. Dip kontağın yapıldığı metalden yapılır. Üzerindeki vidaya tesisatta giden faz ucu bağlanır.
• Vis kontak: Dip kontak üzerine takılan içerisine normal değerinde buşonun uç kısmı girecek kadar büyüklüktedir. Devreye daha büyük değerli buşonun konulmasını önler, ortası bakır ve pirinçten, kenarları porselenden yapılır.

Buşon

Buşonlu sigortalarda akımı kesme düzeneğinin bulunduğu kısma buşon denir. Sigortanın eriyen tellerini taşıyan ve sigortanın bağlı olduğu, devrenin enerjisini keserek tekrar devreye girmesi için  için yenisi ile değiştirilmesi gereken kısımdır.

Buşonlar belirli akım değerleri için yapılırlar ve  Bu değerler üzerinde yazılıdır. Devreden ve dolayısıyla buşon üzerinden yazılı değerlerin üzerinde akım geçtiğinde eriyerek devreyi açar.

Buşonlar, 6, 10, 16, 20, 25, 35, 50, 63, 80, 100 amper değerlerinde üretilir. Elektrik iç tesisat yönetmeliğine göre buşona tel sararak kullanılması yasaktır. Sigorta buşonu porselenden olup silindir biçimindedir. İçi boştur, boşluk kısmı kum ile doldurulmuştur. Silindirik kısmın alt ve üstü pirinç başlıklarla kaplı olan bir elemandır.

Eriyen tel koparsa gözetleme puluna bağlı yay boşalır, pul düşer, devre açılır akım geçmez. Gözetleme pulunun düşme işlemine “sigorta attı” da denilir. Sigorta buşonunun kaç amper olduğu, buşon gövdesinde yazmaktadır. Buşonların devreyi gecikmesiz açan, gecikmeli açan ve çok hızlı açan olmak üzere üç çeşidi vardır. Buşonlu sigortalar şu bölümlerden meydana gelir;

• Buşon gövdesi
• Buşon iletkeni
• Kuvars kumu
• Alt ve üst kapaklar
• Sinyal pulu

Buşon gövdesi: Telin erimesi sırasında oluşan ısıya dayanacak şekilde porselenden yapılmıştır.

Sigorta teli: Değişik akım değerlerinde üretilmiş teldir.

Kuvars kumu: Eriyen telin oluşturduğu sıcaklığın olumsuz etkisini azaltmak için kullanılan maddedir.

Buşonun Alt ve üst kapakları: Buşonun iki ucunda bulunur. Dip kontak ile üst kontak arasında iletimi sağlamaya yarar.

Sinyal pulu: Buşon içindeki ince telin uç kısmına takılır. Telin kopmasıyla yaylı fırlatma düzeneği sayesinde pul yerinden fırlar. Sinyal pulcuğu, her akım değeri için ayrı bir renkte boyanmıştır. Buşonun kaç amperlik olduğu sinyal pulcuğuna bakılarak anlaşılır. Pul renklerinin akım karşılıkları şöyledir: yeşil 6A; kırmızı 10A; gri 16 A; mavi 20 A; sarı 25 A; siyah 35 A; beyaz 50 A; bakır rengi 63 A

Buşon Kapağı

Buşon kapağının dışa bakan yüzeyine cam konulmuştur. Dış kısmı porselenden iç kısmı pirinçten yapılır. Buşon kapağının iç kısmında bulunan boşluğa buşon konulur. Gövdeye vidalanarak tutturulur.

Buşonlu Sigortaların kullanma Yerleri

• Duvar tipi
• Tablo tipi
• Kofre tipi
• Şapkalı (hava hattı)
• Kolon sigortalar

Duruk Şalter Nedir? Ne İşe Yarar?

Duruk şalter: Elektrik şalteri çeşidi olan, kompresör basınç ayarı ve hidrofor basınç ayarı yapan parçasına duruk şalter denir. İçerisindeki yaylı düzeneğin üzerinde bulunan civata ile basınç ayarı yapılır. Emniyet ventiline benzer bir prensip ile çalışır. Duruk şalter, imalatı yapan firma ve modele göre farklılık göstermektedir.

Farklılıklar arasında;

Başlatma ve stop düğmesi olması, monofaze veya trifaze olması, bağlantı yerlerindeki değişikliklerdir.

Duruk Şalter Çalışma Prensibi

Çalışması  içlerindeki yayın gerginliğine bağlıdır. Bu yayın gerginliği tepe civatası ile ayarlanır. Yani üst basınç ayarı yapılır. Ara basınç (ΔP) ise duruk şalter (presostat) üzerindeki diğer cıvatayla ayarlanır. Tepedeki ana cıvata sıkılarak basınç seviyesi yükseltilir. Ara basınçta aynı biçimde sıkılarak yükseltilebilir.

Duruk Şalter Nasıl Ayarlanır?

İlk önce cıvata mümkün olduğu kadar  sıkılır. Kompresör çalışırken istenilen basınca geldiği zaman (mesela 6 bar) tepe cıvatasını hızla gevşetilir. Gevşetme işlemini kompresör durana kadar devam eder. Kompresör 6 barda durdurulur. Böylece kompresörün üst basıncı 6 bar’ a ayarlanmıştır.

Fakat alt basınç ayarı kaç barda olduğu bilinmiyor. Kompresör vanası açılarak hava yavaş bir şekilde boşaltılır. Bu arada üzerindeki manometre izlenmelidir. Kompresörün çalışmaya başladığı basınç seviyesi, duruk şalterin ayarlı olduğu alt basıncıdır.

Örneğin alt basınç 3 bar görülmekte. Bu, ara basıncın (ΔP) 3 bar olduğu belirtir. Ara basınç cıvatası biraz gevşetilerek veya sıkılarak bu basınç düşürebilir yada yükseltebilir. Ara basınç cıvatası gevşetilip ve ara basıncı 3 bar’ a düşürüldüğünde, kompresör 6 barda durup 3 bar’ a geldiğinde tekrar çalışmaya başlar.

Duruk şalter üzerinde ara ve çalışma basıncının rakamla yazılan ve daha kolay basınç ayarlarının yapıldığı modelleri vardır. Bu şalterlerin cıvataları bir emniyet sacı ile kilitlenir. Emniyet sacı çıkarılır ve üzerlerindeki cıvatalar ile istenilen basınca getirilir. Buna presostat adı verilir. Duruk şalter fiyatı modele ve firmasına göre değişmektedir.

Basınç Şalteri (Duruk Şalter)

Hidrofor da basınç ölçme ve ayarlama işini duruk şalter yapar. 1-5 bar, 3-5 bar, 3-8 bar, 5-11 bar v.s arası çalışan monofaze ve trifaze duruk şalter çeşitleri  vardır. Duruk şalter de bir problem olduğunda hidrofor devreye girmez ve devreden çıkmaz veya düzensiz çalışır. Şebekede yeterli basınçta su olduğu halde hidrofor devreye girmiyorsa duruk şalter ayarı kaçmış veya bozulmuştur.

Kompresörün çıkış basınç seviyesi imalatı yapan  firmaya sorulmadan asla yükseltilmemelidir. Aksi takdirde hava tankındaki basınç yükseldiğinden, hava tankının patlama riski artar. Ayrıca standart ayarın üstüne çıkıldığında, basınç seviyesi   kompresörün arızalanmasına neden olur.

Piyasada birçok duruk şalter markaları vardır. Bu markalardan bazıları : Element, Limit, Furnas, Hubbel  Etna gibi.

 

Termik-Manyetik Şalter Nedir

Termik-manyetik şalter: Bu şalter, aynı zamanda kompakt şalter olarak da bilinir. Bir devre kesici olarak kullanılan, normal devre şalterleri için de devre açma ve kapama işlemlerinde kullanılır. termik manyetik şalter normal kullanımda devreye açma ve kapama yapar.

Beklenmeyen durumlarda (kısa devre gibi), limitör özelliği sayesinde devreyi kesen bir koruma şalterine dönüşür. Bütün bu işlemleri yapan ana mekanizma ise kompakt şalter olarak bilinmektedir.

MCCB (Moulded Case Circuit Breaker), yani termik manyetik (kompakt) şalterin kısaltmasıdır. ​ Özellikleri;

• 10 – 2.500 Amper aralığında nominal akım sağlar.
• Aşırı yüklere karşı cihazları koruma amaçlıdır.
• Kesinti derecesi 10k – 200k A arasında olabilir.

Termik manyetik şalterler, genel olarak 10 ile 1600 amper aralığında bir akım değerinde koruma sağlarlar. Özellikle aşırı yüklenme durumuna karşı sistemi koruma özelliği gösterirler. Kesinti derecesi olarak cihazlarda 10 kA ile 200 kA arasında bir değer olmalıdır. Fazla yük gerektiren ticari ya da endüstriyel alanlarda kullanım için uygundur. Eğer, nominal akım 100 A’den daha yüksek olursa, kompakt şalter kullanımı önerilmektedir.

Termik Manyetik Şalter Özellikleri

Şalter çeşitlerinden biri olan termik manyetik şalterlerin (tmş şalter) en önemli parçası kontaklarıdır. Kesicilerde kesilen ve taşınan akım değerleri ile konstrüksiyon göz önüne bulundurularak kontak alaşımı belirlenir. Daha çok grafit , gümüş, wolfram ve nikel ve alaşımlı kontaklar kullanılır. Sabit kontaklarda daha yumuşak yapıda olan gümüş-grafit kullanılır. Hareketli kontaklar da ise daha sert bir alaşım olan gümüş-wolfram kullanılır.

Kompakt (termik manyetik otomatik) şalter;

Kabloları, trafoları ve devreye bağlı cihazları korumaları sebebiyle işletme açısından önemlidir. Termik şalter seçimi yapılırken marka ve kaliteye çok dikkat etmek gerekir.

Bu şalterler enerji dağıtım tablolarının ve nakil hatlarının aşırı akımlara ve ani kısa devrelere karşı korunması için kullanılmaktadır. Güvenliği ön planda tutan bu şalterlerde gerilim taşıyan tüm kontaklar izole edilmiştir. Termik manyetik şalter kalitesine ve akımına göre fiyatları belirlenmektedir.

Manyetik Koruma 

İki iletkenin birbirine değmesi sonucu veya toprakla teması durumunda kısa devre meydana gelir. Kısa devrede, aradaki direnç sıfıra çok yakın bir değerdedir. Bundan dolayı  kısa devre akımı normal işletme akımının binlerce katına ulaşabilir. Eğer kısa devre akımı önlenmezse zarar  ve tahriplere yol açar. Bu nedenle çok kısa bir süre içerisinde devre açılmalıdır.

Şalterin üzerinde bulunan manyetik elektrik mekanizmada kısa devre sırasında büyük bir manyetik alan indüklenir. Bu manyetik alanın meydana getirdiği kuvvetle sabit nüve (çekirdek) hareketli nüveyi hızla kendisine doğru çeker. Hareketli nüve bu hareketi sırasında açtırma mekanizmasına hızla çarparak sistemi anında açtırır.

Nominal Akım 

Bütün devre elemanlarının, elektrikle çalışan cihazların çalışabileceği ve üzerinde taşıyabileceği bir akım değeri vardır. Bu değere nominal akım denir.

Aşırı Akım 

Nominal akım değerinden büyük olan akımlardır. Aşırı akım sonucu meydana gelecek iletken teldeki ısınmadan dolayı devrede, devre elemanlarında ve kablolar da zararlara yol açarak iş göremez duruma gelebilir.

Kısa Devre Akımı

Bara veya iki iletkenin birbiri ile teması sonucu, direnç sıfıra yakın bir değere ulaşır. Ohm Kanunu’na göre “V= I x R yani I= V/R”, temas anında direncin”(R)” sıfıra yaklaşması halinde “R ≈ 0  ⇒” akım sonsuza gider, çok büyük bir değere ulaşır. Kısa devre akımı, nominal akımdan çok daha fazla olacağı için elektrik devresinde ani ve büyük tahribat oluşturur.

Termik ve manyetik korumanın yanı sıra limitör özelliği en önemli koruma sistemidir. Limitör özelliğinde (akım sınırlama özelliği) sabit kontağa verilen U formu sayesinde kontaklardan akımlar ters yönde akar. Kısa devre sırasında sabit kontakla hareketli kontak arasında meydana gelen ters manyetik alan etkisiyle aralarında bir itme kuvveti oluşur ve hareketli kontak sabit kontaktan ayrılır.

Sabit kontaktan hareketli kontağa doğru bir akım meydana gelir. Bu akıma ark adı verilir. Arkın sıcaklığı yüksek değerlere ulaşabilir. Bu da şalterin zarar görmesine neden olur. Ark, ark boynuzları ile seperatöre doğru iletilir. Araya ark direncinin de eklenmesi ile kısa devre akımı %75 oranında azalır. Seperator, arkı söndüren yapıdır. Seperatör duvarlarında kullanılan epoksi adındaki maddeden gaz çıkararak manyetik alanı söndürür. Böylece şalterin ve devreye bağlı cihazların kısa devre sırasında zarar görmesini engeller.

Termik Manyetik Şalter Yapısı

Sabit Kontak: Kompakt şaltere limitör özelliği kazandıran yatay U şeklindeki yapıdır. Akımı % 75 oranında sınırlandırır.

Hareketli Kontak:  Genel olarak bombe şeklindedir. Gümüş kontağı sabit kontağa göre daha sert yapıdadır.

Gövde ve Kapak: BMC denilen cam elyaf takviyeli polyester reçinesinden imal edilmiştir. Zira; kısa devre akımlarına olan dayanıklılığı oldukça yüksektir.

Not: Limitör özelliği; sabit kontağa yatay U formu verilerek yapılır ve kısa devre akımını yaklaşık % 75 oranında sınırlar. Örneğin, 100 KA kısa devre akımında devreden 25 KA akım geçer.

Kompakt (termik manyetik otomatik) şaltere düşük gerilim bobini, uzaktan kumanda kurma motoru mekanizması, yardımcı kontak blokları, açtırma bobinleri ve şu an bazı şalterde olmayan alarm kontak blokları gibi ek özellikler eklenebilmektedir.

Termik manyetik şalterlerin motor koruması için kullanılan tipinde, elektrik motorları ilk kalkış anında kısa süreli çok yüksek akım çekerler. Motor koruma şalteri de manyetik ayar sahası 8-12 katı arasında ayarlanmıştır.

Manyetik Koruma Özelliği

Manyetik koruma ise, aşırı akımlara karşı, manyetik alanın oluşturduğu mıknatıslanma ile çalışan mekanik bir düzenek ile sağlanır. Kısa devre, faz-faz hatası, faz-toprak hatası gibi akımlar, ekipmana ciddi hasar verebilir. İnsan yaşamı için yüksek risk oluşturur. En kısa sürede kesilmesi gerekir, bu sebeple ani bir koruma olan manyetik korumaya ihtiyaç duyulur. Manyetik koruma mekanizması, yüksek büyüklükteki hata akımlarıyla açılmak üzere kalibre edilir. Ancak aşağıdaki akımlara cevap vermemelidir.

• Normal çalışma akımı
• Bazı elektrikli cihazlarda normal olarak ortaya çıkan kısa süreli ve düşük büyüklükteki aşırı akım koşulları

Kullanım Alanları

 

Motor Koruma Şalteri Nedir? Ne İşe Yarar?

Motor koruma şalteri: Bir motor besleme devresinde hattın başına sigorta konulur. Bu elektrik sigortaları, çalışma karakteristikleri sebebiyle motoru değil, hattı korurlar. Motorları koruyabilmek için ise çeşitli şalterler kullanılmaktadır. Bu koruyucu elemanlara, motor koruma şalterleri denir.

Motor Koruma Şalteri Ne İşe Yarar?

Motor koruma şalteri motorları ve tesisatları kısa devre ve aşırı akımın etkilerine karşı korur. Aşırı akım ve kısa devre açtırma özelliği bulunan üç kutuplu elektromekanik koruma elemanlarıdır. Ayrıca tesisatın ve güç kaynağının güvenli izolasyonu için ayırma fonksiyonu sağlar. Bu durumda yüklerin manuel olarak anahtarlaması yapılabilir.

Motor devresine seri bağlanan, motor koruma (termik) şalterin üzerinden motor akımı geçer. Motor koruma rölesi sayesinde, bir arıza sebebi ile veya yol alma anında çektiği kısa süreli aşırı akımlarda sargılar zarar görmez. Kısa sürede şalterin devreyi açmaması, şalterin  içindeki sistemle engellenir.

Bir motor yolverici, gerekli gücü kumanda eden ve motor koruma işlevlerini sağlayan birbiriyle uyumlu elemanlardan oluşur. Güvenli bir çalışma için  uygun elemanların seçimi ile hassas motor koruma, sabit veya değişken hızda çalışmayı sağlayacaktır. Makine bakımı yapılmasını sağlamak için, motor ve ilişkili kontrol elemanları ile şebeke arasında bir yalıtımın yapılması zorunludur.

Motor Koruma Şalter Yapısı

Motor koruma şalterleri küçük güçlü motorların direkt çalıştırılması ve korunması için kullanılır. O  halde otomatik kumanda sistemi yerine otomatik şalter konur ve maliyet düşer. Motor koruma şalterleri, kesme kapasitelerinin sınırına kadar, yüksek seviye kısa devre akımlarını (her fazda) algılayıp kesecek bir manyetik açma ünitesi içerir ve hata akımlarının etkilerine karşı elektriksel sistemi korurlar.

Motor koruma şalteri normalde bağımsız tek faz algılama içerir. Her hangi bir fazdaki açma, aynı anda tüm 3 fazı da açar. Motor koruma şalterlerinin çalışması daha düşük hata akımları için, sigortalardan daha hızlıdır.

Motor Koruma Şalter Çeşitleri

Kullanılacakları motorların nominal akım değerlerine uygun olarak motor koruma şalter seçimi yapılmalıdır. Akım ayarları da bu değere uygun olmalıdır. Bu şalterler ayarlandıkları akım değerlerinin üzerinde geçen akımlarda motorları korurlar.

Motor koruma şalter çeşitleri;

• Butonlu motor koruma şalterleri
• Çevirmeli tip motor koruma şalteri

Butonlu Motor Koruma Şalterleri

Butonlu motor koruma şalterlerinde, açma-kapama için düğmeler vardır. Bu düğmelere basılarak motorlara kumanda edilir. Çeşitli akım değerlerinde butonlu motor  koruma şalter imalatı yapılır. Akım ayarları kullanılacak olan motorlara uygun olarak yapılır. Aşırı akımlarda basılı start butonu atarak  stop konumuna geçer. Butonlu motor koruma şalteri, devreye sigortalardan sonra bağlanır.

Çevirmeli Tip Motor Koruma Şalteri

Çalışma prensibi butonlu tipte olan motor koruma şalterleri ile aynıdır. Motorları çalıştırmak için şalteri (mandallı şalter) çevirmek gerekir. Aşırı geçecek akımlarda şalter stop konumuna geçerek elektrik motorunu korur.

Motor Koruma Şalter Özellikleri

Motor koruması için tasarlanmış olun bu şalterler, montaj kolaylığı, boyut ve performans açısından idealdir. Şalter firmaları tarafından TS EN 60947-4-1, IEC 60947-4-1 ve VDE 0660 standartlarına uygun olarak imal edilmektedir.

• 0.1-25 A arasında ayarlanabilen 13 kademeli aşırı akım koruyucusu
• Sabit olarak ayarlanmış kısa devre koruması 12xIe
• Kısa devre açma kapasitesi minimum 3kA / 400 V
• 6.3 A ‘e kadar sigortasız kullanabilme
• Sıcaklığa karşı kompanze edilmiş ve faz eksikliğine karşı koruma
• İzolasyon ve ana şalter fonksiyonu IEC 204-1
• 35 mm’ lik montaj rayına hızlı ve basit montaj özelliği
• Anma işletme gerilimi Ue 690 V AC, anma İşletme Akımı Ie 0.1-25A arası ayar aralığı
• Anma sürekli akımı Iu 32 A, darbe dayanım gerilimi Uimp 6 kV, bağlantı kablo kesiti 0.75-2.5 / 0.75-4 mm²
• Etanj özelliği sayesinde çevre koşullarına maksimum dayanım, sıva üstü ve ankastre tiplerde üretilir.
• İzolasyon test gerilimi 3000 V AC
• Elektriksel ömür 10000 açma-kapama min

• Havalandırma sistemleri, konveyör sistemleri,
• Vinç panoları, küçük makine, kompresör
• Otomatik kumanda sistemleri, motor uygulamaları arasında yer almaktadır.

Motor Koruma Şalter Fiyat ve Markaları

Piyasada kaliteli birçok farklı şalter markaları vardır. Motor koruma şalter fiyatları her firmaya, markaya ve kaliteye göre değişmektedir.

 

Pako Şalter Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Pako Şalter Nedir: Pako şalter döndürme etkisi ile çalışan elektromekanik anahtardır. Elektrik enerjisinin bir bölgeden başka bir bölgeye aktarılmasını sağlar. Pako şalter üzerindeki mandal çoklu pozisyonda dönme hareketine sahiptir. Böylece çoklu devre fonksiyonlarını kontrol edebilir. Genel olarak elektrik güç devrelerinde bazende kumanda devrelerinde kullanılır. Açma kapama kutup değiştirme, yıldız üçgen yol verme, komütatör gibi çok amaçlı kullanılır.

Bir eksen etrafında döndürülür. Birden fazla kontak yuvalarının bir mil üzerinde arka arkaya sıralanmasından oluşur. Motor bağlantı işlemlerinde, ölçü aletleri komitatörlerinde, kontrol ve dağıtım tablolarında kullanılır. Bu elle kumandalı şalterlere paket şalter veya pako şalter denir. Orta ve büyük güçlü motorlara kontaktör ve röleler ile yani otomatik kumanda ile müdahale edilmektedir.

Küçük güçlü motorların kumandası, daha ekonomik ve basit olması nedeniyle elektrik şalterleri, pako şalterler ile yapılır. Her diliminde iki, üç veya dört adet gümüş kadmiyum ile kaplanmış kontağı bulunur. Paket şalterlerin dilim sayısı artırılır, ve bu şalterler değişik kumanda işlerinde kullanılır.

Pako şalterin kullanımı çok basittir. Transfer anahtarı gibi çalışır ve enerjiyi bir noktadan diğerine kolaylıkla aktarır. Elektrik sektöründe paket şalter veya enversör şalter olarak da adlandırılabilir.

Kontaklar basarak açılıp kapanır. Mil üzerinde bulunan kamlar, kontakların aynı zamanda açılıp kapanmasını gerçekleştirir. Bütün kumanda devrelerinin veya fazların gecikmesiz olarak aynı anda güvenle açılıp kapanması sağlanmıştır.

Pako Şalterin Görevi

Pako şalterlerin arka arkaya sıralanmış yada birden fazla kontağı vardır. Bu kontakların tümü ana mil üzerine montajı yapılmış eksantrik (kamların) mil ile beraber döndürülerek açılır ve kapanır. Ana mil mandala bağlıdır. Ana mil mandalın elle çevrilmesiyle döner.

Mil üzerine kamlar farklı açılarla yerleştirilir. Farklı geometrilerde oluşları, kutupların köprülenmesi ve kontak sayısının arttırılması ile çeşitli kombinasyon sağlanır. Bu durumda pako şalterler açma kapamanın dışında birçok görevi yapabilirler.

Pako Şalter ve Kontaktör

Pako şalterler, termik manyetik koruma yapan şalterler, motor koruma şalterleri, otomatik sigortalar yada termik röle gibi devrede meydana gelen aşırı akıma karşı korumazlar. Sadece elektrik devrelerinin açma kapama fonksiyonlarını yerine getirirler. Pako şalterlerin yaptığı basit yada karmaşık bu fonksiyonları kontaktörlü devrelerde yapabilirler.

Pako Şalter Çalışma Prensibi

Paket şalter üzerindeki kolun çevrilmesi ile çalışır. Kolun çevrilmesi ile bakalit dilimler döner. Üzerlerindeki kontaklar konum değiştirir.

Pako Şalter Nerelerde Kullanılır?

• Pako şalterler sık açma ve kapama gerektiren aşağıdaki ana ve yardımcı devrelerde,
• Bir ve üç fazlı elektrik motorlarının besleme devresini açıp kapayarak yol verme ve durdurma işlemlerinde, ayrıca bu motorlar için yıldız-üçgen şalterleri, sağ-sol kumanda ve kutup değiştirme şalterleri,
• Yardımcı devrelerde şalt programına göre kumanda sinyallerini ölçme işlemlerinde,
• Transformatör ve kaynak makinelerinde açma kapama selektör ve kademe değiştirmede kullanılır.

Pako Şalter Çeşitleri

Pako (paket) şalter firmaları tarafından bir fazlı motor ve 3 fazlı motorlar için pako (paket) şalter imalatı yapılmaktadır. 3 fazlı motorlar için açma-kapama, yıldız-üçgen, enversör (devir yönü değiştirici). Bir fazlı motorlar için, yol verme ve enversör gibi şalter çeşitleri vardır.

•  Açma Kapama ( 0-1 ) Pako Şalteri

Küçük güçlü 3 fazlı motorların direkt olarak çalıştırılıp durdurulması için kullanılır. Pako şalter, motor kumanda devresinde elektrik sigortaları ile birlikte kullanılır. “0” konumunda motor çalışmaz, “1” konumunda motor çalıştırılır. Diyagramda X işareti karşısındaki (örnek 1-2 no’lu kontaklar) kontakların kapalı olduğunu gösterir.

Şekile göre 1 konumunda, 1- 2 (U- L1), 3- 4 (V- L2), 5- 6 (W- L3) kontakları kapalıdır. Üç faz ( L1- L2- L3 ) kapalı kontaklardan geçerek motorun çalışmasını sağlar. L1 fazı 1 no’lu, L2 fazı 3 no’lu, L3 fazı 5 no’lu şalter klemensine bağlanır.

• Yıldız Üçgen Pako Şalteri

Küçük güçlü 3 fazlı asenkron motorlara yıldız üçgen yol verme amacı için kullanılır. Yıldız üçgen yol vermede, ilk önce yıldız yol verilir sonra motor normal devrine ulaşınca üçgen bağlantılı çalışmaya geçirilir. Yıldız çalışma süresi uzun tutulursa, motor yüklendiğinde moment üçgen çalışmaya göre küçük olacağı için yükü kaldıramaz. Ayrıca yıldız çalışmadan üçgen çalışmaya geçilmesi çok ani olmalıdır. Bu süre uzun tutulursa üçgene geçilirken şebekeden darbe şeklinde ani akım çekilir. Yıldız üçgen yol vermede gecikmeli tip sigorta kullanılmalıdır.

Şekilde yıldız üçgen pako bağlantı şeması; L1 fazı 1no’lu, L2 fazı 9 no’lu, L3 fazı 14 no’lu şalter bağlantı terminaline bağlanmıştır. Motorun U1 sargı ucu 2 no’lu. V2 sargı ucu 6 no’ lu. W1 sargı ucu 13 no’ lu. U2 (X) sargı ucu 10 no’ lu. V2 (Y) sargı ucu 15 no’ lu. W2 (Z) sargı ucu 4 no’ lu şalter bağlantı terminaline bağlanmıştır.

X işareti kontakların kapalı olduğunu gösterir. X işaretleri arasındaki çizgiler (-), kontakların hiç açılmadan diğer konuma (0 – λ – Δ ) geçiş yapıldığını gösterir. Örneğin 1- 2 no’lu kontağın yıldızdan üçgene geçişte hiç açılmadığını gösterir.

Yıldız çalışmada; 1- 2, 5- 6, 7- 8, 11- 12, 13- 14 no’lu kontaklar kapalıdır. U2 (X)- V2 (Y)- W2 (Z) motor sargı uçları kontaklar yardımıyla birleştirilir.

Üçgen çalışmada; 1- 2, 3- 4, 5- 6, 9- 10, 13- 14, 15- 16 no’lu kontaklar kapalıdır. L1- U1- W2 (Z) uçları, L2- V1- U2 (X) uçları, L3- W1- V2 (Y) uçları kontaklar yardımıyla birleştirilir.

1- 3, 4- 8, 5- 9, 7- 11, 10- 12, 11- 15, 14- 16 no’lu şalter bağlantı terminalleri köprü yapılmıştır.

• Enversör Pako Şalter

Küçük güçlü motorlarda devir yönü değiştirme, kontaktör ve buton yerine pako şalter ile yada kollu şalter (özengili şalter) ile yapılır. Bunun için pako şalterin iki farklı konumunda iki fazın yeri değiştirilmiştir. Pako şalter fiyatları, ekonomik olduğu için tercih sebebidir. Ancak bu yöntemin sakıncası, koruma rölelerinin kullanılmamasından kaynaklanır. Ayrıca motor bir yönde dönerken tam durmadan dönüş yönünü değiştirmek sakıncalıdır. Enversör pako şalter bağlantısı;

• Şalter kolu solda iken (Motorun bir yöne dönüşü), 1-2 no’lu, 7-8 no’lu, 9-10 no’lu kontaklar kapalıdır (X) . L1 fazı U motor sargı ucuna, L2 fazı V motor sargı ucuna, L3 fazı W motor sargı ucuna şalter kontakları yardımıyla bağlanmaktadır.
• Şalter kolu sağda iken (Motorun diğer yöne dönüşü), 3-4 no’lu, 5-6 no’lu, 9-10 no’lu kontaklar kapalıdır (X) . L1 fazı V motor sargı ucuna, L2 fazı U motor sargı ucuna, L3 fazı W motor sargı ucuna şalter kontakları yardımıyla bağlanmaktadır.

Enversör pako şalter bağlantısı; 1. konumda L1 fazı U motor sargı ucuna ve L2 fazı V motor sargı ucuna bağlanırken, 2. konumda L1 fazı V motor sargı ucuna ve L2 fazı U motor sargı ucuna şalter kontakları yardımıyla bağlanmaktadır. Bu durumda motor sargı uçlarından U ve V’ye bağlanan fazların yeri değişmiş, L3 fazı sabit kalmıştır. İki fazın bağlantı yeri değiştiği için motor dönüş yönü değişir.

Dahlender (Çift Devirli) Pako Şalter

Dahlender motorlar statora sarılan tek sargıdan 1/2 oranında uçlar çıkartılarak iki ayrı devir elde edilen motorlardır. Bir dahlender motorun 9 adet sargı ucu vardır. Bunlardan üç tanesi (x-y-z) çıkış uçları olup motorun içerisinde yıldız bağlanabilirler. Diğer uçlar klemens tablosuna çıkarılır. Bu uçlar, düşük devirli motorlar için seri- üçgen, yüksek devirli motorlar için paralel- yıldız olarak bağlanırlar. Pak0 şalter 1 konumuna getirildiğinde motor düşük devirde, 2 konumuna getirildiğinde yüksek devirle döner.

Kutup Değiştirici Pako Şalter

Çalışması istenilen elektrik devresini seçmekte kullanılırlar. Genelde kullanım alanları dağıtım panolarının içinde, jeneratör ile şebeke elektriği arasında seçim yapmak içindir.

1-0-2 konumlarına sahiptir. 0 konumunda elektriği keser, 1 ve 2 konumunda ise elektrik enerjisini farklı yönlerde iletir.

Kademeli Şalter

0-1-2-3 konumları vardır.0 konumunda elektriği keser, 1, 2 ve 3 konumunda ise elektrik enerjisini farklı yönlerde iletir.

Voltmetre Veya Ampermetre Pako Şalteri

Bir ampermetreye veya voltmetreye bağlanarak seçilen konumdaki fazlararası / faz-nötr gerilim ve akımlarının görüntülenmesini sağlar.

Kumanda Pako Şalteri

Start-Stop konumları vardır. Makinelerin başlatılması ve durdurulmasında kullanılır.

Çok Kademeli Pako Şalter

0-1-2-3-4…..11 şeklinde konumları vardır. Çok fazla yönde elektrik enerjisinin yönlendirilmesi işlemini gerçekleştirir.

Pako Şalterin Avantajları

Pako şalterlerin kullanıcılarına sağladığı avantajlar şunlardır:

• Kullanımı çok basittir.
• Bir transfer anahtarı gibi çalışır ve enerjiyi bir noktadan diğerine aktarır.
• Ucuz ve kompakt boyuttadır.
• Bakım gerektirmez.
• AC ve DC uygulamalarında kullanılabilir.
• Yüksek derecede IP korumasına sahiptir.
• Pano kapısına veya pano içine monte edilebilir.
• Çok sayıda kontrol varyasyonu vardır.
• Düşük ve yüksek sıcaklıklarda güç kaybı olmadan çalışabilir.
• Kurulum süresi kısadır. Montaj sonrası hemen devreye alınabilir.
• Uzun elektriksel ve mekanik ömre sahiptir.

Pako Şalterin Dezavantajları

• Termik ve manyetik akımlara karşı herhangi bir koruma fonksiyonu yoktur.
• Kontaktör ve röle gibi uzaktan kontrol edilemez.
• Değiştirmek için fiziksel bir dönme kuvveti uygulanmalıdır.
• Çok yüksek akımları izole edemez.

Pako Şalter Fiyatları

Pako şalter fiyatları özelliklerine göre değişmektedir. Piyasada üretimi yapılan çeşitli pako şalter markaları vardır. Bunlardan bazıları; opaş pako şartel, kraus pako şartel, siemens pako şartel, metop pako şartel vs.

Şalter Çeşitleri Nelerdir? Özellikleri

Şalter çeşitleri: Çalışma ortamlarına, gerilimlerine, akım büyüklerine göre çeşitli gruplara ayrılır. Şalterler yapısı ve özellikleri itibari ile kullanıldıkları yerlere göre çeşitlere ayrılırlar. Ayrıca kuvvet tesislerinde en çok kullanılan şalterler vardır.

• Yük şalterleri
• Alçak Gerilim Kesicileri
• Manyetik Şalter
• SF6 Gazlı Kesiciler
• Enversör Pako Şalteri
• Dahlender (Çift Devirli) Pako Şalter
• Buton Tipi Şalter(Termik Şalter)
• Mandallı (Çevirmeli) Tip Motor Koruma Şalterleri
• Termik-Manyetik Şalter (Kompakt Şalter)

Yük Şalterleri

Yük kesicileri NH bıçaklı sigortalar ile birlikte kullanılır. Bunun için şalter ve devre koruma elemanı (sigorta) olarak iki önemli fonksiyona sahiptir. Çekilen akım veya yükteki değişikliklere bağlı olarak bıçaklı sigortalar değiştirilir.

İstenilen anma akımında ve işletme sınıfında devre koruma olanağı sağlandığı için aynı şalter çok yönlü kullanılabilir. Termik manyetik şalterlere (tmş şalter) göre daha hassas selektivite özelliği vardır. Termik manyetik şalterden ile aralarındaki fark, kısa devre akımını daha küçük değerlerde sınırlamaktadır. VDE ve IEC’ ye uygun olarak yüksek kısa devre kesme özellikleri vardır.

Alçak Gerilim Kesicileri

Alçak gerilim kesicileri (otomatik sigortalar), ev ve endüstriyel uygulamalar için kullanılır. Otomatik sigortalar, IEC 947 uluslararası standardına uygun olarak düzenlenirler. Şalt panosunun kızağını tamamen sökmeden sadece kesicinin kendisi çıkarılacak şekilde imalatları yapılır.

Manyetik Şalter

Manyetik şalterlerde, çekme kuvvetini akımla sağlayan bir (elektromıknatıs) solenoid vardır. Bu elektromıknatıs da ek olarak elektromanyetik kuvvetten yararlanılır. Şalter kontakları bir kilit ile kapalı tutulur.

Şalterin solenoidindeki akım arttığında solenoidin dili, kilidi serbest bırakır. Bu durumda yay hareket ederek kontaklar açılır. Akım anma değerini aşmadığı sürece yay gövdeye yapışık kalır.

SF6 Gazlı Kesiciler

Kimyasal açılımı kükürt hekza florürdür. SF6 kesicisi, hava ve yağın yerine geçer. Delinme dayanımı (havanın 2 ila 3 katı) ve ark söndürme karakteristiği iyi olması nedeniyle yüksek gerilim de çok kullanılmaktadır. SF6 gazı asal bir gaz kabul edilebilir. Moleküler ağırlığı 146’dır.

Normal şartlarda renksiz, kokusuz, tatsız, zehirsiz, yanmaz bir gazdır. Ama kesicilerde birlikte kullanıldığı karışım ve ark sırasındaki ayrışmalar sonucu zehirleyici durum oluşabilir.

Pako Şalter

Pako şalter mekanik bir elektrik anahtarıdır. Kumanda mandalının el ile çevrilmesi ile çalışır. Genel olarak elektrik güç devrelerinde bazende kumanda devrelerinde açma kapama kutup değiştirme, yıldız üçgen yol verme, komütatör gibi çok amaçlı kullanılır. Pako şalter çeşitleri şunlardır;

• Enversör pako şalter
• Dahlender pako şalter

Enversör Pako Şalter

Küçük güçlü motorlarda devir yönü değiştirme genel olarak, kontaktör ve buton yerine paket şalter ile yada kollu şalter (özengili şalter) ile yapılır.

Dahlender (Çift Devirli) Pako Şalter

Dahlender motorlar statora sarılan tek sargıdan 1/2 oranında uçlar çıkartılarak iki ayrı devir elde edilen motorlardır.

Buton Tipi Şalter (Termik Şalter)

Bu tipteki motor koruma şalterlerinde, açma kapama için düğmeler vardır. Düğmelere basılarak motorlara kumanda edilir. Termik şalter (buton tipi) imalatı çeşitli akım değerlerinde şalter firmaları tarafından üretimleri yapılır. Akım ayarları kullanılacak motorlara uygun olarak yapılır, aşırı akımlarda basılı start butonu atarak stop durumuna geçer. Devreye elektrik sigortalarından sonra bağlanır.

Bir firmanın ürettiği motor koruma şalter özellikleri şunlardır: Motor koruma şalteri, motor koruması için tasarlanmış, boyut, montaj kolaylığı ve performans açısından idealdir. TS EN 60947-4-1, IEC 60947-4-1 ve VDE 0660 standartlarına uygun olarak imal edilirler. Aşırı yük ve kısa devre durumlarında koruma sağlarlar.

Mandallı (Çevirmeli) Tip Motor Koruma Şalteri

Butonlu tipte (termik şalter) olan motor koruma şalteri ile çalışma prensibi aynıdır. Motorları çalıştırmak için şalteri (mandallı şalter) çevirmek yeterlidir. Aşırı geçecek akımlarda şalter stop konumuna geçer ve motoru korur.

Termik-Manyetik Şalter

Termik ve manyetik koruma özelliği olan termik-manyetik şalter, (kompakt şalterler) kontrol merkezlerinde, dağıtım şebekelerinde, panolarda ve telefon santrallerinde alçak gerilim devre kesicisi olarak anahtarlama ve koruma amacıyla kullanılmaktadır.

Genellikle kompakt şalterler normal koşullarda devreyi açma kapamaya kısa devre ve aşırı yük gibi normal olmayan durumlarda da devreyi otomatik olarak açarak devreyi koruyan cihazlardır. Kompakt şalterler trafoları, elektrik kablolarını ve devreye bağlı cihazları korumaları sebebiyle işletme açısından önemlidir.

Komprosörlerde kullanılan basınç ayarı yapan şalterler de vardır.

Duruk Şalter (Presostat)

Kompresör basınç ayarı ve hidrofor basınç ayarı yapan parçasına duruk şalter denir. İçerisindeki yaylı mekanizmanın üzerinde bulunan cıvata vasıtası ile basınç ayarı yapılır. Duruk şalter için sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.

Şalter Nedir? Ne İşe Yarar?

Şalter nedir: Devre kesici olarak da bilinir. En önemli fonksiyonu devreyi açma-kapama işlemleri yapar. Kısa devre ve aşırı yük durumlarında koruma sağlamak amacıyla anahtarlama yapar. Elektrik devresinin aşırı akım, kısa devre yüksek voltaj nedeniyle zarar görmemesi için kullanılır. Kullanıldığı devrenin başına konulur. Devre akımını ani olarak kesen, elle kumandalı veya otomatik olarak da devreyi açar.

Şalterler yapılarına, çalışma ortamlarına, gerilimlerine ve akım büyüklüklerine göre çeşitlilik gösterir. Kompakt şalterler, akım şiddetine dayalı manyetik koruma ve ısıya bağlı olarak termik koruma sağlar. Termik-manyetik devre kesicilerin kullanılmasındaki amaç, termik koruma ile kablonun aşırı akım taşımasını engellemektir. Manyetik koruma ile kısa devrelerden sistemi korumaktır.

Şalter Ne İşe Yarar?

Şalter devrenin sürekliliğini bozan bir arızayı algılar ve hemen elektrik akımını keser. Şalterin elektrik sigortasından farkı, şalter işlem yaptıktan sonra normal çalışma durumuna geçebilir. (manüel yada otomatik olarak)

Şalterler ev aletlerini korumak amacı için kullanılabildiği gibi, yüksek gerilimli şalt sahalarında da kullanılır. Devrede ayar edildikleri akım değerine ulaşınca ani yada gecikmeli olarak sistemi açarlar. Şalterler devreyi manyetik veya termik olarak açabilirler.

Şalter Nasıl Çalışır?

Termik Koruma

ısı artışına karşı devreyi koruma sistemidir. Şalterlerin nominal akımın üzerinde (1.05 In ila 1.3 In) uzun süreli (5-120 dk) çalışmaları istenmez. Bu koruma sisteminde bi-metal, ısıl genleşme katsayıları farklı olan iki metalin preslenerek oluşturulmuş metal çifti kullanılır.

Aşırı akım sonucu ısının artması durumunda bi-metal genleşmeye başlar. Isıl genleşme katsayısı daha büyük olan metal diğerinin üzerine doğru yay gibi bükülerek bir sehim oluşturur. Bu sehimle bi-metal perdeye temas ederek sistemi tetikler. Kontaklar birbirinden ayrılır. Böylece şalter elektriği keserek sistemi korur.

Manyetik Koruma

Kısa devre anında oluşan zararı en aza indirmek için kontakları hızlıca açar. Kontaklar arasında oluşan arkı en kısa sürede kesen koruma sistemidir. Bu nedenle ani açtırma yapabilen elektromanyetik bobin sistemleri kullanılmaktadır.

Manyetik korumanın çalışma prensibi;

Kısa devre durumunda yüksek akım manyetik çekirdek üzerinde indüklenme oluşturur. Bu manyetik kuvvet yay kuvvetini yendiğinde perdeyi hareket ettirir. Böylece şalteri trip konumuna getirir. kontaklar açılarak devreyi keser. Kontaklar açılırken iki iletken uç arasındaki madde iyonize olarak bir yanma oluşturur buna da ark denir. Arkın sıcaklığı 50.000°C gibi çok yüksek değerlere anlık olarak ulaşabilir, bu da şaltere ciddi zararlar verebilmektedir.

Arkın etrafında oluşan manyetik alan nedeniyle ark seperatörlere doğru itilir. Böylece arkın boyu uzayarak incelir ve seperatör plakaları arasında bölünerek kopar. Seperatörlerin yan duvarlarında malzemeler kullanılır. Malzemenin özelliğinden dolayı arkın oluşturduğu yüksek sıcaklık sonucu bir gaz çıkışı olur. Bu gazın, arkın söndürülmesinde önemli bir etkisi vardır.

Elektronik Açtırma Üniteli Devre Kesiciler

Aşırı yük ve kısa devre korumaları elektronik açtırma üniteleriyle gerçekleşir. İçinden bara veya akım taşıyan kablo geçirilmiş bir akım trafosu, elektronik devre kartı ve açtırma bobininden oluşur. Aşırı akım veya kısa devre anında baradan geçen akım, trafo üzerinde sekonder bir akım oluşturur.

Bu sekonder akım elektronik devre kartına iletilir. Devre kartı tarafından uyarılan açtırma bobini perdeyi hareket ettirir. Mekanizmayı tetikler, kontaklar birbirinden ayrılarak devre kesilmiş olur. Elektronik devre kesicilerin kısa devre durumlarında daha hızlı algılar ve reaksiyon gösterirler. Bu nedenle kesme kapasiteleri yüksektir. Anma ve ani açma akımı ayar sahaları termik-manyetik şalterlere göre çok daha geniştir.

Kaçak Akım Korumalı Devre Kesiciler

Toprak kaçak akımlarına karşı yapılan korumada kaçak akım kaçak akım rölesi kullanılır. Rölede bulunan toroidal akım trafosu kombinasyonu ile algılanır. Açtırma bobini ile devre kesiciler kumanda edilir. Sağlanan koruma kaçak akım korumalı devre kesiciler ile kompakt bir çözüm olarak sağlanabilir.

Şalter Parçaları 

Gövde ve Kapak

Malzeme olarak cam elyaflı polyester reçinesi kullanılır. Elektriksel ve mekanik değerlerinin yüksek olmasından dolayı tercih edilir.

Kurma Kolu

Devre Kesicinin konumunu gösteren 3 pozisyon vardır:

ON pozisyonunda iken devre kesicinin kontakları kapalıdır. Devre kesici üzerinden akım geçer.

OFF pozisyonunda iken devre kesicinin kontakları açıktır. Devre kesiciden akım geçmez.

Orta pozisyonda (TRIP) iken devre kesici herhangi bir arızadan dolayı açmıştır. Bu durumda devre kesiciyi yeniden işletmeye almak için önce kurma kolunu OFF pozisyonunda aşağı doğru bastırılır. “Klik” sesi duyulur. Sonra kurma kolunu yukarı ON pozisyonuna doğru hareket ettirerek devre kesici kapatılır.

Kontaklar

Kullanılacak malzeme akımın değerine göre belirlenir. Devre kesicilerde gümüş, grafit, nikel, volfram alaşımlı kontaklar kullanılır. 2 tip kontak yapısı vardır:

Sabit Kontak: Sabit bara üzerinde bulunur. Yüzey formu düz olan sabit kontaklar hareketli kontağa göre daha yumuşak malzemeden imal edilirler. Yumuşaklık gümüş-grafit alaşımları ile sağlanır.

Hareketli Kontak: Hareketli bara üzerinde bulunur. Bombeli ve sabit kontağa göre daha sert yapılıdır. Nedeni ise sabit kontak üzerinde iz yaparak temas yüzeyini artırmaktır. Sertliği gümüş-wolfram alaşımları ile sağlanır.

Perde

Şalter mekanizmaları, Toggle mekanizması tekniği ile çalışır. Perdenin küçük bir kuvvet hareket ile büyük yay kuvvetlerini devreye sokar. Şalterin kontakları açması ile devreyi kesmesi prensibiyle çalışır. Bu nedenle perde şalterin açma yapması için anahtar görevi yapar. Termik, manyetik, düşük gerilim bobini, açtırma bobini gibi. Şalteri açtıran mekanizmalar perdeyi hareket ettirerek açtırmayı tetikler.

Bi-metal

Isı ile uzama katsayıları farklı, plaka halindeki iki metalin birleştirilmesiyle oluşur. Devre kesicinin içinden geçen akım termik barada bi-metali ısıtır. Bu ısının etkisiyle, bi-metaldeki genleşme katsayısı yüksek olan metal, genleşme katsayısı düşük olan kısma doğru eğilir.

Kesici içinden geçen akım arttığında termik bara da oluşan ısı da arttığı için bi-metal daha fazla ısınır ve daha çok eğilir. Sonrasında perdeyi hareket ettirir ve açtırma mekanizmasını tetikleyerek kesicinin açmasını sağlar.

• Termal eleman
• Bimetalik set
• Kılavuz levhası
• İletişim

Limitör

Birbirine paralel ve ters yönde akım taşıyan iki iletken arasında manyetik bir itme kuvveti oluşur. Bu nedenle şalter sabit barası U formunda yapılarak akımın yönü değiştirilir. Sabit bara ile hareketli baranın kısa devre anında birbirini itmesi ve kontakları hızlıca ayırması sağlanır.

Kısa devre sırasında her geçen saniye enerji birikimi artacağından (E=I2.t) şalterdeki tahribat da artacaktır. Bu nedenle kontakların hızlı bir şekilde ayrılması istenir. Kısa devre anında limitör, birbirini tetikleme prensibine göre çalışır.

Bu nedenle ataletsel olarak daha yavaş kalan kurma mekanizmasına göre daha kısa sürede kontakları ayırır. aynı özelliklere sahip limitörlü ve limitörsüz iki şalter kısa devre testi yapıldığında limitörlü daha kısa sürede devreyi kestiği ve tahribatın daha az olduğu görülür.

Seperatör (Ark Söndürme Hücresi)

Enerji altında çalışan şalterin devreyi kesmesi sırasında, hareketli kontak sabit kontaktan ayrılır. Akım kontaklar arasında hava üzerinden akmaya devam eder ve buna ark (elektrik atlaması) denir. Ark söndürme hücreleri de, oluşan bu arkı en kısa sürede parçalara ayırarak devre kesiciye zarar vermesini engeller.

Bara

Bakır, pirinç ve alüminyumdan imal edilen iletken parçalardır. Kesit alanları, akım taşıma kapasitesi ve kullanılan malzemenin özgül iletkenliğine göre hesaplanır. Sabit ve hareketli kontakların montajlandığı parçalara da sabit ve hareketli bara denir.

Termik Bara

Bi-metalin perçinlenerek aşırı akım durumunda ısıtıldığı parçadır. Termik baranın kesit alanı şalter içindeki diğer iletkenlere göre daha azdır. Bunun nedeni kesit alanını azaltarak o bölgede bir direnç noktası oluşturmaktır. Bu oluşan ısı etkisiyle bi-metalin devreye girmesini sağlamaktır.

Terminal

Şalterin faz ve nötr hat giriş-çıkışlarında kablo bağlantısının sağlandığı bölümlerdir.

Test (Trip) Butonu

Açma mekanizmasının çalışmasını kontrol etmek için kapak üzerinde bulunur. Test butonuna basıldığında perde devrilir. Bu da mekanizmayı tetikleyerek devre kesicinin kontaklarının ani olarak açılmasını sağlar.

Açtırma Bobini 

Devre kesiciye açtırma kumandasını verir.

Yardımcı Kontak

Devre kesicinin açık veya kapalı konumuna göre elektriksel sinyalizasyonu beslemek için kullanılır.

Uzatmalı Kurma Kolu 

Döner kol yardımıyla devre kesiciye pano kullanımlarında kapağı açmadan açma – kapama işlemini yaptırmak için kullanılır.

Motor Mekanizması

Kompakt şalterler ile yapılan bağlantı ile uzaktan açma – kapama yapmak için kullanılır.

Düşük Gerilim Bobini

Gerilim düşümü seviyesi %35 ile %70 arasında iken devre kesici perdesini tetikler. Böylece açtırma işlemini gerçekleştirir.

Alarm Kontağı

Devre kesicinin açma – kapama durumunu gösterecek uyarıyı sağlar.

Şalter Özellikleri

Bütün şalterlerin çalışması bakımından ortak özellikleri vardır. Bunların çeşitliliği, anma gerilimleri, anma akımları, şalter türlerine göre değişir. Şalter, bir arızayı algılamalıdır. Alçak gerilim kesicilerinde (otomatik sigortalarda) bunun için, kontaklar açılır ve akım kesilir.

Büyük akımlı veya yüksek gerilimli kesicilerde, bir arıza akımı algılamak ve trip kesme mekanizmasını çalıştırmak için bir röle bulunur. Mandalı (kilidi) serbest bırakan trip bobini genel olarak ayrı bir güç kaynağından (mesela bir aküden) beslenir. Yüksek gerilim kesicilerinde akım transformatörü, koruma röleleri ve iç kontrol güç kaynağı bulunur.

Bir arıza algılandıktan sonra kesici kontakları devre akımını keser. Mekaniksel depolanan enerji (bunun için bazen yay yada sıkıştırılmış hava kullanılır), kontakları birbirinden ayırır. Otomatik sigortalar elle çalıştırılır. Büyük kesicilerde ise düzeneği harekete geçirmek için bobinler ve yayları enerjilendirmek için elektrik motoru bulunur. Akım kesildiği zaman, kıvılcım (ark) oluşur.

Bu kıvılcım, kontrollü bir yöntemle soğutulmalı, söndürülmelidir. Bu durumda kontaklar arasındaki boşluk, devre gerilimine dayanıklı olur. Şalterlerde  kıvılcımı söndürmek için ayrıca vakum, hava, yalıtkan gaz, trafo yağı da kullanılır. Arıza durumu algılandığı zaman, kesilen devrenin gücünü tekrar sağlamak için kontaklar tekrar kapanmalıdır.

Firmalar tarafından çok çeşitli ebatlarda şalter imalatı yapılmaktadır. Şalter fiyatları da boyutları, markası ve özelliklerine göre farklılık göstermektedir.

Şalter Trip Nedir?

Şalterin termik yada manyetik olarak devreyi açma işlemini yapmasına tripleme denir. Bu tripleme süresi koruma cinsine göre değişir. Tripleme koruma röleleri vasıtası ile olur. Örneğin, kısa devre korumaları için sıfır olan tripleme süresi; ters akım, aşırı akım korumaları için 5-20 saniye gecikmeli olabilir.

Şalter triplenerek devreyi açtıktan sonra yeniden kurulması için trip kilit düzeneği de vardır. Trip kilidin vazifesi arıza giderilmeden yeniden şalterin kapatılmaması için kullanılır. Arıza giderildiğinde reset düğmesine basılır. Şalter tekrar kurularak çalışır duruma getirilir.

Enerji nakil hatları gibi elektrik devreleri veya ev tesisatı gibi küçük devrelerde koruma değerleri küçülen şalterler kullanılır. Büyük enerjili devrelerde şalter açıp kapama işlemi hassas bir biçimde yapılır. Şalter kontaklarının açma yada kapama sırasında aşırı elektrik akım atlamasından dolayı erime olabilir. Bunun için elektrik devre yükünün az olması önemlidir. Şalterler kullanıldığı yerlere göre değişir.

En basit şalter manuel (elle) olarak çalışan mekanik bıçaklı şalterdir. Bu şalter devreyi açan bakır lamadan meydana gelir. Bıçaklı şalterlerin devreyi açıp kapatan orijinal şekline paket şalter denir.

Enversöz şalterler elektrik enerjisini seçimli olarak iki ayrı devreyi besleyebilirler. Bunlar mekanik ve otomatik olarak kurulabilir. Şalterler otomatik olarak gruplandırılan güç tevzi tablolarındaki termik manyetik şalterlerdir. (tmş şalter). Kontaktörler röle ile şalter arası devre açıp kapayıcı elektrik aletidir. Şalterlerin yüksek voltaj hatlarında kullanılmalarına disjonktör denir.

 

BENZER KONULAR

Şalter Çeşitleri

Pako Şalter

Duruk Şalter

Termik-Manyetik Şalter

Motor Koruma Şalterleri

 

W Otomat Nedir? Çeşitleri

W Otomat: Anahtarlı otomatik sigorta. Otomatik sigorta, elektrik tesisatlarının en çok kullanılan elemanlarından biridir.  Elektrik sigortaları dar yapılı olduklarından az yer kaplarlar. Bu yüzden günümüzde en çok kullanılan sigorta çeşitlerinden bir tanesi W otomat sigortadır.

W Otomat Yapısı

• Çalıştırma veye durdurma anahtarı
• Kısa devre açma bobini
• Termik şalter
• Kontaklar
• Ark söndürücüleri
• Giriş ucunun bağlandığı klemens
• Çıkış ucunun bağlandığı klemens
• Otomatı raya monte eden yaylı tırnak
• W otomat kutusu

Otomat firmaları tarafından üretilen w otomatlar az yer kaplamalarının yanı sıra, kullanışlı, dekoratif ve montajı kolaydır. Manuel şekilde kumanda edilerek şebekeye bağlanır. Tırnakları ile özel rayları üzerine monte edildiği gibi vidalanarak ta monte edilme olanağı vardır.

W otomatlar arıza anında elektrik devresini hem termik hem de manyetik olarak açar. Devreyi açarken anahtar aşağıya düşer, tekrar çalıştırmak istediğimizde anahtarı yukarıya kaldırmamız gerekir. W otomatlarının benzerlerine göre mekanik ömürleri çok yüksektir. Yaklaşık olarak 20. 000 defa mekanik veya elektrik olarak açılıp kapatılabilir. Aşırı yüklemelerde termik şalter gecikmeli olarak açılır. Kısa devrelerde ise bobin yardımı ile manyetik olarak gecikmesiz açarlar.

Birçok binalar da otomatik sigortalar kullanılmaktadır. Binaların kat dağıtım W otomat kutusu, dekoratif görünüşleri ile, özellikle evler, bürolar ve benzeri yerlerde montajı yapılır. Bu otomatların özelliği ani akım önlemesi bulunmasıdır. Isınma durumlarında veya akım değişim durumunda anahtarı kapanmaktadır. Bu şekilde manuel olarak tekrar açılabilir.

W Otomat Çeşitleri

Otomatik sigortalar L (B) ve G (C) D tipi olmak üzere üretilirler. L(B) tipi sigortalar, aydınlatma ve priz tesislerinde kullanılır. G (C) tipi sigortalar ise motor koruma devrelerinde kullanılır.

• L (B)-Tipi : Gecikmesiz (Ani ) açmalı elektrik sigortalarıdır. Daha çok aydınlatma devrelerinde kullanılır.
• G (C)-Tipi : Gecikmeli açmalı sigortadır. Daha çok motor devrelerinde kullanılır.( Demeraji tolere etmek için )
• D Tipi: Ağır sanayi koşullarında (mesela kaynak makinası ), D tipi W – Otomatlar tercih edilmektedir. Bunların manyetik açma sınırları (10-14). In gibi büyük bir değerde kısa devre esnasında 100 milisaniyeden az bir zamanda devreyi açabilir.

Şebeke dalgalanmalarının olmadığı, düşük güçlü floresan lambalarında B tipi kullanılır. Daha çok deşarj lambasının (sodyum, civa buharlı vs) olduğu aydınlatma linyelerin de C tipi W – Otomat kullanılmaktadır.

W – Otomatların BS EN 60898 e göre, kısa devre açma değerleri maksimum t=100 milisaniye için;

• B-Tipi : ( 3-5 ).In
• C-Tipi : (5-10).In
• D-Tipi : (10-14).In

NH bıçaklı sigorta yerine W otomat takılmaz. NH bıçaklı sigortaların kısa devre kesme kapasitesi 100 kA değerindedir. W otomatların kısa devre kesme kapasitesi ise 3kA – 6kA -10kA gibi çok küçük değerlerdedir. Jeneratör veya trafo enerji kaynağına yakın noktalarda kısa devre akımı yüksektir. Olabilecek kısa devre durumunda W otomat açmadan zarar görür. Bundan dolayı kesinlikle kısa devre hesabı yapılmalıdır.

K Otomat

Görüşünü normal otomattan farklıdır. K otomat üç kutuplu bir bölüme ayrılır ve kullanışlıdır. K otomat sigorta genellikle trifaze sigorta kullanımı için tercih edilir. Oysa W otomat monofaze sigortalar için tercih edilir.

N Otomat

Genellikle yavaş karakterli ve fazla anahtarlı sigorta sistemlerinde tercih edilmektedir. N otomat, ayrıca bir fazlı anahtar sistemi ile çalışmaktadır. Fiyatları diğer otomat sigortalarla aynıdır.

Z Otomat

Hassas elektronik devreler, limit switch uygulamaları, sensör devrelerinin korumasında kullanılır.

Anahtarlı Otomatik Sigorta

Sigorta tercih edilirken, önemli olan korucu sistemdir. Anahtarlı otomatik sigorta kabloları ve iletken yerlerini aşırı akıma karşı korur. Ya da kısa devreye karşı koruma görevi üstlenir. Kullanılan iletken kesitlerin aşırı ısınması sonucu çevreye yangın durumunun önüne geçmektedir.

Otomat Sigorta Fiyatları

Kullanılan sigorta türüne göre fiyat değişmektedir. Otomat sigorta fiyatları, boyutuna ve w gücüne göre değişmektedir.

W otomat markaları; Schneider w otomat, Siemens w otomat, Renova w otomat, Bravo w otomat vb gibi.