Lamba Nedir?

Lamba nedir: Lamba ışık verme ve aydınlatmanın kaynağını meydana getirir. Elektrik enerjisini ışığa çevirmek için kullanılan aydınlatma aracına ampul (blub) veya lamba (lamp) denir.

Önceleri aydınlatma için kullanılan gaz lambalarından sonra, 19. yüzyılın sonlarına doğru lamba Edison tarafından bulunmuştur. Lambaların aydınlatma teknolojileri arasındaki yeri çok önemlidir. Ev, iş yerleri, park, bahçe sokak aydınlatmalarında çeşitli türlerde lambalar kullanılmaktadır.

Lamba Çeşitleri Nelerdir?

Akkor Flamanlı Lambalar

Normal akkor flamanlı lambalar
Halojen akkor flamanlı lambalar

Floresan Lambalar

Normal floresan lambalar
Enerji tasarruflu (kompakt) floresan lambalar

Gazlı Deşarjlı Lambalar

Civa buharlı deşarjlı lambalar
Sodyum buharlı deşarjlı lambalar
Neon lambalar
Metal hâlide lambalar

Akkor Flamanlı Lamba

Akkor lambaların her yıl atmosfere milyonlarca tonluk karbondioksit gazı salınımına neden olmaktadır. Doğaya bu kadar zarar veren ve enerji verimliliği düşük olan bu lambaların kullanım alanı azalmaktadır. İki çeşit akkor flamanlı lamba vardır.

Normal Akkor Flamanlı Lambalar

İç mekânlarda en çok kullanılan akkor flamanlı ampulerdir. Elektrik akımı, ısıya dayanıklı ve direnci yüksek bir metal tel üzerinden geçirilir. Ancak havası alınmış bir ortamda geçirildiği zaman metal tel, akkor duruma gelir. Böylece ısı üretirken aynı zamanda ışık yayarak çevresini aydınlatır.

Cam tüp içerisindeki hava boşaltılıp yerine krypton (kripton), argon veya azot gazı doldurulur. Bu durumda kullanılırsa uzun süre çalışan aydınlatma tesisatlarında kullanılan ampuller elde edilir. Akkor flamanlı lambalar yapısında kullanılan metal ise tungsten (wolfram) bir maddedir.

Normal Akkor Flamanlı Lambaların Avantajları

Bu ampullerin bağlantısı kolaydır.
Az yer kaplar.
Anında ışık verir.
Montaj maliyeti ucuzdur.
Doğru akımda ve alternatif akımda kullanılabilir.
Lambanın çalışma gerilimi değiştirilerek (dimmer anahtarla) ampulün ışık akısı ayarlanabilir.
Bu lambaların kullanım alanı geniştir.
Normal akkor flamanlı lambalar, ortam sıcaklığından etkilenmez.
Az kullanılan (yılda 500 saatten az) tesisler için uygundur.
Lamba sık sık yakılıp söndürülmeye uygundur.

Normal Akkor Flamanlı Lambaların Dezavantajları

Verimi düşüktür, ısınır.
Ömürleri kısadır (yaklaşık 1000 saat).
Armatürsüz kullanıldığı zaman göz kamaşmasına sebep olur.

Halojen Akkor Flamanlı Lambalar

Akkor lambalara oranla yaklaşık %20 daha fazla ışık verirler. Bu lambalara halojen akkor flamanlı ampul denir. Halojen akkor flamanlı ampullerin yapısında;

Flaman olarak wolfram (tungsten) maddesi, cam tüpteki gazın içinde de iyot ya da brom gibi bir halojen vardır.

Halojen Akkor Flamanlı Lambaların Özellikleri

Halojen akkor flaman lambaların cam tüplerinde kararma meydana gelmez.
Kararma meydana gelmediği için ışık şiddeti zamanla sabit kalır.

Halojen akkor flamanlı lambaların kullanım alanları:

Fotokopi makineleri, tarayıcılar, vitrin aydınlatması, projektörler, otolar vb gibi

Enerji Tasarruflu Lambalar

Enerji tasarruflu lambalar; Normal ve soket duylu olarak imal edilir. Kompakt floresan lambaların işlevleri floresan lambalar gibidir. Fakat daha az yer kaplarlar. Civa buharı, elektrotlar arasındaki elektrik alanı tarafından görünmeyen mor ötesi ışınlarını göndermesi ile uyarılırlar.

Camın iç tarafında bulunan floresan bir madde bu ışığı görünür duruma getirir. Bu arada farklı renklerdeki floresan maddeler, farklı ışık renkleri meydana getirirler.

Enerji tasarruflu lambaların iç yapısında ayrıca balast görevini yapan bir elektronik devre vardır. Bu elektronik devre duy (veya soket) ile cam tüp arasındadır. Bu lambalardaki elektronik devre, ateşlemeyi sağladığı için starter yoktur. Enerji tasarruflu lambalar ışığın uzun süreli kullanıldığı ve çok sayıda ışık kaynağına ihtiyaç duyulan ortamlarda kullanılır.

Enerji Tasarruflu Lambaların Özellikleri:

Standart şeffaf lambalara göre %80 daha az enerji harcarlar.
Gerilim ve ısı değişiminden etkilenmezler.
Bu lambalar uzun ömürlüdür(yaklaşık 5000 saat).

Tasarruflu Ampuller Neden Az Enerji Harcar?

Son yıllarda en çok tercih edilen modeller tasarruflu ampullerdir. Enerji tasarruflu ampuller özellik olarak diğer ürünlerden yüzde 20’ ye kadar daha az enerji harcarlar. Uygun fiyatlı lambalar floresan mantığı ile çalışmaktadır. Bu etki ile daha verimli hale gelmektedir. Tasarruflu ampul fiyatları ile normal ampul fiyatları arasında fark vardır. Tasarruflu ampullerin daha pahalı olmasının sebebi uzun süre kullanılması ve elektrik tasarrufu yapmasıdır.

Gazlı Deşarj Ampulleri

Gazlı deşarj ampulleri genel olarak dış aydınlatma için kullanılır. Fakat özel durumlarda reklamcılık ve endüstriyel işletmeler gibi iç aydınlatma tesislerinde de kullanılır.

Gazlı Deşarj Lamba Çeşitleri:

Civa buharlı ampul
Sodyum buharlı ampul,
Metal hâlide ampul
Neon ampul.

Civa Buharlı Lambalar

Civa buharlı ampuller balast ile çalıştırılır. Güçleri 50-1000 Watt arasında değişir. Ampulün içinde çift elektrotlu deşarj tüpü mevcuttur. Tüpün içinde ise civa buharı vardır. Ampul çalışırken elektrotların bulunduğu hazne mavi ve ultraviyole ışık yayar.

Bu nedenle ampulün camının iç yüzeyi ultraviyole ışınları görülür ışına çeviren floresan maddeyle kaplanmıştır.

Özellikle beyaz giysilerin bu ampulün altında parlak bir görünümünün olması ultraviyole ışınlardan kaynaklanmaktadır.

Civa Buharlı Lambaların Avantajları:

Bu lambaların ışık etkinliği fazladır.
Ömrü uzundur (6000 – 9000 saat).
Lambaların kullanımı ucuzdur.
Civa buharlı ampullerin verimi yüksektir.
Darbe ve sarsıntılara karşı dayanıklıdır.

Civa Buharlı Ampullerin Dezavantajları:

Işık verme süresi uzundur (ısınması gerekir).
Armatür bağlantısı zordur.
Özellikle kırmızıya bakan renkleri göstermez.
İlk tesisi pahalıdır.

Sodyum Buharlı Lambalar

Bu ampuller sıcak katotlu, alçak basınçlı ve alçak gerilim ile çalışan deşarj ampulüdür. Sodyum buharlı ampul balast üzerinden devreye bağlandığı zaman, bulunduğu ortam sıcaklığında ışık yayamaz. Soğuk sodyum katı hâldedir.

Ampulün iç sıcaklığı filamanlardan geçen akımın etkisi ile 200-300°C’ye yükseldiği zaman sodyum buharlaşır ve tüp basıncı düşer. Deşarj işlemi önce yardımcı bir gaz içinde (argon veya neon) meydana gelir ve tüpün içi asal gazla dolar. Ampul elektrotları, baryum oksitle kaplı wolframdan meydana gelen spiral biçimindedir. Ampulün içindeki elektrotlar küçük bir trafo ile ısıtılır. Tüpün her iki ucunda da aynı tip elektrot vardır. 220 Volt’ luk şebeke gerilimi sodyum buharlı ampulün ışık yaymasını sağlayamaz.
Bundan dolayı tüp içine, elektrotları birbirine yaklaştıran madeni bir tutuşturma teli konmuştur.

Gerilim uygulandığı zaman küçük ışıltılı boşalma yolları meydana gelir. Ön boşalma sağlanır. Ön boşalma ana boşalmayı başlatır ve ampulün tüpü ısınır. Sodyum buharlaşır ve ışıklı plazma dolgu gazından sodyum buharına geçer. Bu lambaların çalışma gerilimi 220 Volt olup, 220 Volt’ a kadar olan gerilimlerde de çalışabilir.

Sodyum Buharlı Lambaların Avantajları:

Işık etkinliği en fazla, verimi yüksektir.
Ampul uzun ömürlüdür (9000- 12000 saat).
Kullanımı ucuzdur.
Sisli havalarda görüş alanına yardım eder.

Sodyum Buharlı Ampullerin Dezavantajları:

İlk kurulumu pahalıdır.
Sodyum buharlı ampul, renklerin ayırt edilmesine imkan vermez.

Metal Hâlide Lambalar

Bu ampullerin yapısında kuvars tüp ve bu tüpün içinde sodyum ve talyum ile birlikte kalay iyodür halojenleri bulunur. Kuvars deşarj tüpü tek veya çift uçludur. Metal hâlide ampuller çift zarflıdır. Çift uçlu olan ampuller saydam ve silindirik bir kuvars tüpün içine yerleştirilmiştir ve dış zarfının havası alınmıştır.

Ampulün yanması için bir ateşleyici ve bir balasta ihtiyaç duyarlar.

Bu lambaların güçleri 70–3500 watt arasında değişir. Metal hâlide lambalar, mağaza, müze, dekoratif iç aydınlatma ve vitrin aydınlatmasında kullanılır. Ayrıca şeffaf camlı olan bu lambalar çok güçlü ışık verirler. Bu özelliklerinden dolayı büyük alanların, spor sahalarının aydınlatılmasında kullanılırlar.

Neon Lamba

Neon ampuller dağıtım tablo ve elektrik panoların da sinyal lambası olarak kullanılır. Flamanları yoktur. Sadece iki elektrot birbirine yakın yerleştirilmiştir. Bu lambaların havası alınmış ve içerisine neon, helyum ve azot gazı doldurulmuştur.

Neon ampullerin çalışma gerilimi 220 Volt ve 380 Volt‟tur. 4-5 mA gibi küçük akım çekerler. Güçleri ise 1W civarındadır.

Lamba Nasıl Çalışır?

Bir metal parçasının üzerinden elektrik akımı geçtiği zaman, metal parçası bu akıma karşı bir direnç gösterir. Gösterilen direnç sonucunda ısı açığa çıkar. Ampulün çalışma prensibi de böyledir.

Ampuldeki cam koruyucunun içinde flaman denilen metalden bir tel bulunur. bu Flaman metal iki destek çubuğu tarafından sabit tutulmaktadır. Flamandan geçen elektrik akımı bu metal teli ısıtır, bu ısı sonucunda ampul etrafına ışık saçar.
Flaman çok yüksek sıcaklıklara karşı dayanıklı olmalıdır. yoksa filaman eriyebilir veya incelip kopabilir. Günümüzde kullanılan ampullerdeki flamanlar 3410°C’ lik erime noktasına sahip oldukları için dayanıklıdır. Flamanın oksijen gazı ile reaksiyona girip yanmaması için ampulün içindeki oksijen boşaltılır. Yerine soy gazlar doldurulur.

Aydınlatma Seçimi Nasıl Yapılır?

Sadece tasarruf için değil doğal kaynaklara saygılı tüketim için de elektrik harcamalarımıza dikkat etmemiz gerekiyor. En yaygın aydınlatma kaynağı olan ampuller de bu sebeple dikkatle seçilmelidir. Aydınlatma da floresan lambalar akkor lambalardan daha tasarruflu ve verimlidir. Akkor lambaların kullanımının yasaklanması söz konusudur.

Piyasada 2,5 Watt’tan başlayarak 150 Watta kadar aydınlatma sağlayabilen ampul seçenekleri bulunmaktadır. Bunlardan biriside LED ampuller dir. Verimli, enerji tüketimi düşük, parlak ışık veren, farklı renk seçenekleri vardır. Akıllı duy tasarımları, gelişmiş özellikleri ve çok yönlü aydınlatma imkanı sunan elemanlardır. Lambalar verdikleri ışık bakımından sarı ve beyaz olarak gruplandırılır. Ayrıca şekillerine göre de ayrılmaktadır. Mum, yuvarlak, spiral veya düz şekillerde üretilmektedir. Lambader veya avize için uygun farklı ampul boyutları vardır.

Ampul seçimi yaparken veya herhangi bir aydınlatma ürünü satın alırken;

Mutlaka etiket değerleri kontrol edilmelidir. Ayrıca uluslararası onayı olan ürünler tercih edilmelidir. Sağlığınıza, kullanma yoğunluğunuza, ev dekorasyonunuza veya lamba modelinize göre ampul seçebilirsiniz.

Enerji tasarruflu ampul modelleri ile uzun sürede enerji tasarrufu sağlarız. En önemlisi çevreyi de korumuş oluruz.

Piyasada Ecolite. EGLO. GE, Glow Worm, Lamptime, Megaman, OSRAM, Philips, Vestel ve Vitoone, Dial Led vb gibi ampul markaları vardır.