Kontaktör Nedir? Ne İşe Yarar?

Kontaktör Nedir: Bobinine elektrik verildiğinde kapalı kontaklarını açar. Açık olan kontaklarını kapatır. Elektrik yüklerinin korunması ve kontrolü için besleme hattının anahtarlanmasını sağlar. Böylece enerji yönetimini sağlayan elektromekanik röleye kontaktör denir. Kontakların açılıp kapatılması kontaktör bobini ile sağlanır.

Kontaktör Ne İşe Yarar?

Kontaktörler elektrik motoru, kompanzasyon, pompa, konveyör, kompresör, aydınlatma kontrolü gibi elektrik yüklerine doğrudan bağlanır.

Kontaktörler termik röle ile beraber kullanılırsa cihazları ve işletmeleri aşırı yük akımlarından korur.  Ayrıca PIR, LDR, yük sensörü, IoT yönetimi gibi farklı sensörler veya elektromekanik anahtarlayıcılarla birlikte kullanılır. Pasif veya aktif uzaktan izleme ve kontrol çalışmaları yapılabilmektedir.

Alçak gerilim sistemlerinde kontaktörler kullanılmaktadır. Normal akımda kumandasındaki devreyi açıp kapattığı gibi aşırı akımları da keser. Kontaktörler alternatif gerilimde çalışması ve yüksek akım ve gerilim değerlerini kontrol etmesi ile rölelerden ayrılır.

Kontaktör Nasıl Çalışır?

Kontaktör, röle çalışma prensibi ile çalışır. Bobin enerjilendirilerek manyetik alan oluşturulur. Röle çıkışlarındaki normalde kapalı veya normalde açık kontaklar konum değiştirir. Bobin enerjisi kesildiğinde ise kontaklar ilk durumuna geçer.

Böylece anahtarlama gerçekleştirilmiş olur. Kontaktör bobini, PLC, mikrokontrolcü gibi doğrudan kullanılarak kontrolü yapılmaktadır.

Kontaktör Yapısı 

Nüve, bobin, bakır halkalar, palet ve kontak bileşenlerinden oluşmaktadır.

• Elektromıknatıs

Bir demir nüve ve üzerine sarılmış bobinden oluşur. Bobine gerilim verildiğinde geçen akım manyetik alan meydana getirerek mıknatısiyet oluşturur. Çalışma akımı ve kontak akımına bağlı olarak elektromıknatıslar kullanılır.

• Palet

Kontaktör nüvesinin hareketli kısmı palettir. Demir nüvenin mıknatıslanması ve yayların itmesi ile hareket eder. Demir nüveye sarılı bobinin enerjisi kesildiğinde, yayların itmesi sonucunda palet ilk konumuna döner.

• Kontak

Kadmiyum, molibden, gümüş, demir, bakır-nikel, karbon ve tungstenden yapılmış alaşımlardan yapılır. Palet üzerine montajı yapılan hareketli kontakların bir bölümü kontaktör çalışmazken açık konumda, bir bölümü ise kapalı durumdadır.

• Seperatör 

Ark söndürme odasıdır. Kontaktörün sabit kontak ile hareketli kontağının birleştiği yere takılan malzemeye separatör denir. Arkı söndürmek için kullanılır. Kıvılcım fazlalaşınca bu büyüme seperatör odasında kanatçıklara çarparak söner.

Kontaktör Nasıl Bağlanır?

Bağlantılar oluşturulurken farklı harf ve numaralarla gruplandırılmış uçlara dikkat edilmelidir. Tüm işlemler kontaktör üzerindeki uçlara bağlı olarak gerçekleşeceği için bu konuda çok dikkatli olunmalıdır.

• Kontaktör bağlantı şemasına uygun olarak ürünün sabit giriş barasına, sigorta çıkışından ulaşan enerji kablosu bağlanır.
• Kontaktörün çıkış barasından gelen kablo ise motorun ya da alıcıların giriş klemenslerine bağlanır. Temel bağlantı işlemleri bu şekildedir.
• Kontaktörün elektrik panosuna montajı gerçekleştirilirken ray veya sac üzerine bağlantısı yapılır.
• Kontaktör hareket ettirilmeden bağlantının yeri işaretlenir ve sonra markalanır.
• İşaretlenmiş kısım delinir. Delme ve markalama işlemi sonrası tornavidayla kontaktör bağlantısı tamamlanır.
• Kontaktör, raya bağlanırken belirli bir açıda yakınlaştırılır. Böylece altında yer alan raya düzgün bir şekilde oturtulur.
• Eğer 3 kutuplu bir kontaktör bağlanıyorsa önce A1 ve A2 uçlarını bulunur. Bu uçlar bobin giriş uçlarıdır.
• Bobin enerjilendiğinde kontaktörün ana güç kontakları kapanacaktır. A1’e faz, A2’ye nötr bağlanmalıdır.
• Son olarak L1, L2 ve L3 ana güç kontak beslemeleri gerçekleştirilir.

Kontaktör Seçimi

Akım, kontak yapısı, yük özellikleri kontaktör seçimi yapılırken dikkate alınmalıdır. 6A gibi küçük akımlara sahip yüklere veya 1000A üzeri akım anahtarlama kontaktörleri de vardır. Kontak kutupları normalde açık veya normalde kapalı olarak üretilir. Bundan dolayı kontaktörler uygulamaya uygun olarak seçilmelidir.

Kontakların konum değiştirmesi, mekanik olarak gerçekleşir. Kullanılan malzemeye göre değişmekle birlikte belirli mekanik anahtarlama ömürleri vardır.

Ürün seçimini etkileyen diğer faktörler:

• Yükün kutup sayısı, boyutları, güç değeri,
• Yükün nominal çalışma gerilimi,
• Bobinin gerilim özelliği,
• Yardımcı kontaklar,

Kontaktör tercihi yaparken bobin gerilimine dikkat edilmelidir. Bobin gerilimi ile ana kontak gerilimi farklı olabilir.

• Bilezikli Asenkron Motorlar; Bu elektrik motorlarında kontaktör seçimi yapılırken stator ve rotor devresine göre yapılır. Stator devresi, termik akımına göre, rotor devresindeki seçim ise, motor kalkışına, topraklamanın ve ara kontaktörün olup olmadığına göre seçilir.
• Kafesli Asenkron Motorlar; Bu elektrik motorlarında kontaktör, motor gücü, çalışma durumu, çevre sıcaklığı, motor çalışma akımı dikkate alınarak seçilir.
• AC Motorlarda; Kontaktörler kullanım alanlarına göre seçilir. Açma akımı, kesme akımı ve güç faktörü kontaktörün hangi sınıftan olduğunu yani AC akımda mı çalışacağı yoksa DC akımda mı çalışacağını belirler.

Kontaktör Çeşitleri Nelerdir?

Akım cinsine, imalat durumuna ve sınıflarına göre kontaktör çeşitleri şunlardır;

Akım cinsine göre kontaktör çeşitleri;

• Doğru akım kontaktörleri
• Alternatif akım kontaktörleri

İmalat durumuna göre kontaktör çeşitleri;

• Elektromanyetik kontaktörler
• Basınçlı havalı kontaktörler
• Elektro-pnomatik kontaktörler

Sınıflarına göre kontaktör çeşitleri;

AC Kontaktör Tipleri

AC1 = Isıtıcılarda aktif yüklerde kullanılır.

AC2 = Nominal akımın 2,5 katı çeken motorlarda kullanılır.

AC3 = Kafesli asenkron motorlarda yürüyen merdivenler, pompalar, soğutucular ve konveyörlerde kullanılır.

AC4 = Kesik çalıştırmalarda, motorlara yol verme esnasında nominal akımın 5, 6 katı akım çeker. Kontaktör kontakları açma kapama yapar. Bu çalışmaya uygun yapılır.

AC5a = Deşarj lambaların da kullanılır.

AC5b = Akkor tipi lambalar da,

AC6a = Trafoların devreye alınmasında,

AC7a = Endüktüf yükleri az olan ev aletlerin de,

AC7b = Endüktüf yükleri az olan ev aletlerin de,

AC8a = Aşırı yük altında bulunan dinjöktör gibi elle kurmalı sistemlerde, soğutucularda,

AC8b= Kompresör motorlarında kullanılır.

DC Kontaktör Tipleri;

DC1 = Isıtıcılar, fırınlar,

DC3 = Yavaş hareket eden dogru akım motorlarına, şönt motorlarda, dinamik frenleme sisteminde,

DC5 = Yavaş hareket eden dogru akım motorlarına, seri motorlara, dinamik frenleme sisteminde,

DC6= Flamanlı akkor lambalarda kullanılır.

Kontaktörler; IEC 60947- 4-1 e uygun olarak test edilir.

Kontaktör Kullanım Alanları

Sanayi, endüstri ve diğer tüm sektörlerde kullanılan elektrikli motor sistemlerinde kontaktör kullanılır. Elektrikli özelliğe sahip motorlarda kullanılan bir parçadır. Motor sisteminin otomatik açılıp kapanması için kullanılan bu parça, akımın geçişini sağlar. Sigorta ve termik röle gibi parçalarla birlikte kullanılır.

En çok kontaktör modeli 3 kutupludur. Aydınlatma, ısıtıcı ve DC aydınlatma sistemlerinde akım kesme ve kapatma işlemini gerçekleştirirler. Kompanzasyon kontaktörleri, kompanzasyonlara göre özel olarak üretilmektedir. Kullanım alanında oluşan yüke göre kontaktör tercihi yapılmaktadır. Kontaktör fiyatları firma, kalite, marka ve firmaya göre değişir.