Diyak Nedir? Ne İşe Yarar?

Diyak nedir: Kutupsuz iki uca sahip olan çift yönlü çalışabilen tetikleme diyoduna diyak denir. Diyak ( DİAC): “Diode Alternative Current Switch”. Kelimelerinin baş harflerinin bir araya gelmesi ile oluşmuştur.

Diyak Sembolü

Tetikleme ucu olmayan iki tristörün birleşmesinden diyak elde edilir. Dİyak iki yönde de iletime geçebilen bir alternatif akım anahtarlama diyodudur. Diyak hem doğru polarmada hem de ters polarmada iletime geçebilen yarı iletken ve tamdalga anahtarıdır. Endüstriyel elektronik devre uygulamalarında triyakları tetikleme için kullanılır.

Ayrıca alternatif akım anahtarlamasında diyaklar çok sık kullanılır. Gety uçları kullanılmayan ve birbirine ters paralel bağlı iki tristör gibidir. Ya da geyt ucu olmayan triyak gibi de denilebilir. İletime geçme gerilimleri sabit olduğu için gerilim kontrolü anahtar olarak da kullanılır.

Diyak, triyakın geytine seri bağlanarak kullanılır. Diyaka uygulanan voltaj belli bir değeri geçince, triyakı ateşler yani tetikler. Bu her iki akım yönünde de gerçekleşir. Yani diyak alternatif akımda kullanılabilir.

Diyak Özellikleri

Diyak; yarı iletken özelliğe sahip, silisyumdan yapılmış iki uçlu ve dört bölgeli bir elektronik devre elemanıdır. Diyak yapı olarak diyoda benzer. Diyot iki bölgeli bir yarı iletken elemandır ve diyak ise birbirine ters bağlanmış iki adet paralel diyot gibidir.

Diyotlara benzemekle beraber diyotların aksine her iki yönde akım geçirecek şekilde iki adet PN-PN diyodun birbirlerine ters yönlü olarak paralel bağlanmasıyla oluşur. Diyak her iki yönde de iletime geçebilen bir zener diyot gibi çalışır.

Diyakın Çalışması

Diyak’ın kırılma ( geçirme ) gerilimi 24 – 36 volt olarak imal edilir. Eğer bu gerilimin altında olursa diyak yalıtımdadır. Akım geçirmez. A1 ve A2 uçlarının devreye bağlanmasının önemi yoktur. Her iki şekilde de bağlanabilir. Diyak çalıştığı zaman A1 pozitif ise akım A1’den A2’ ye doğru akar.

A2 pozitif ise akım A2’ den A1 yönüne doğru akar. Bu halde diyak her iki yönde de iletime geçebilen bir yarı iletken elemandır. Diyotlarda iletime geçme gerilimi 0,7V civarındadır. Diyakta ise iletime geçme gerilimi üretildiği amaca göre 10V ile 80V arasında değişir.

Diyak üzerinden geçecek maksimum akım değeri Imax = 2 amper civarındadır. Akım değeri I min değerinin altına düştüğü zaman diyak yalıtıma geçer yani akım geçirmez. Diyak üzerinden sadece sızıntı akımı geçer. Bu sırada uçları arasındaki direnç 100-500 KΩ arasındadır. Uçlarındaki potansiyel farkı ateşleme gerilimine ulaştığı anda diyak iletken olur. Ama iletime geçer geçmez, diyak’ın uçlarındaki gerilimde bir azalma görülür. Bu değer diyak geriliminin yaklaşık %20’si kadardır.

Diyak’ın üzerine uygulanan gerilim, diyak geriliminin altına da düşse, diyak yine iletimde kalır. Fakat diyak’a uygulanan gerilim azalma anından sonraki gerilim seviyesinin altına düşürüldüğünde diyak yalıtıma geçer. Diyak iki yöndeki uygulanan polarmalarda da aynı tepkiyi verir. Diyak’ın bu özelliğinden dolayı alternatif akımda da kullanılabilir.

Diyak’ın Gerilim ve Akım Grafiği

 

• Imax = Diyak üzerinden geçirilebilecek maksimum akım
• Imin = Diyak’ı iletimde tutacak en az akım
• Umax = Diyak’ın iletime geçeceği (kırılma ) gerilim
• = Diyak’ın yalıtıma geçeceği gerilim sınırı

Diyak Özellikleri

Diyak bir sinyali (akımı) belli bir seviyeye kadar (her diyak belli bir geçirme gerilime sahiptir) geçirmez. Yani uçlarına uygulanan gerilim 20 –45 Volt arasında olduğunda iletken duruma geçer. Diyak’ a ihtiyaç duyulmasının nedeni her iki yönde ve istenilen gerilim seviyesinde iletime geçebilecek bir eleman olmasıdır. Bu özelliğinden dolayı tristör ile triyakların sürülmesinde ve kırpma devrelerinde gate tetikleyicisi olarak kullanılır.

Diyak Nerelerde Kullanılır?

Bir elektrik ışık kaynağını dim etmede (parlaklığını ayarlamada), darbe osilatörü olarak, motor kontrol sistemlerinde, ısı kontrol sistemlerinde, tristör ve triyakların tetikleme devrelerinde kullanılır. Birçok sistem yarı iletken triyak ile düzenlenir iken, triyakların tetiklenmesinde diyak’lar kullanılır.

Diyak Sağlamlık Kontrolü

Diyak’ın sağlamlık kontrolünü avometre ile yaparken, ölçü aletinin omaj kademesinde alınır. Kırmızı ve siyah uçlar diyağın iki ucuna rastgele temas ettirilir. Daha sonra uçlar kendi aralarında yer değiştirilir. Her iki yönde yapılan ölçümde yüksek direnç gösterir. Eğer diyak arızalı ise her iki yönde de düşük direnç ölçülür. Güvenilir sağlamlık kontrolü yapmak için diyak devrede, iletimde ve yalıtımda iken yapılacak ölçümle veya basit bir triyak tetikleme devresinde iken deneyerek yapılmalıdır. Her iki yönlü ölçümde yüksek direnç okunursa diyak sağlamdır.

Sağlam bir diyak her avometre ile diyot kademesinde ölçüm yapıldığında her 2 yönde de yalıtımda olur. Daha kesin bir sağlamlık testi için, diyaka gerilim vermeli ve avometre ile ne zaman iletime geçiyor ne zaman kesime gidiyor bakılmalıdır.

Diyaklı Pals Üretici Devre

Şekildeki a ve b’ de diyakla yapılan osilatör devresinde DC akımın kutbuna göre diyak pozitif ve negatif darbeler oluşturur. Devredeki kondansatör R1 direnci üzerinden şarj olur. Kondansatör uçlarındaki gerilimin değeri diyak iletim gerilimine eşit olduğu zaman diyak iletime geçer. Bu durumda kondansatörü R2 direnci üzerinden deşarj eder. Kondansatör üzerindeki gerilim değeri diyak iletim geriliminden küçük olduğu anda diyak yalıtıma geçer, bu şekilde pozitif ve negatif darbeler oluşur.

Anlatılanlar doğrultusunda diyak, darbeler üreterek tetikleme elemanı olarak kullanılan bir yarı iletkendir.

Diyak fiyatları, üretici firmalara göre değişkenlik göstermektedir.