Şimşek Nedir? Nasıl Oluşur?
Şimşek nedir: Negatif yüklü bulutlar ile pozitif yüklü bulutların arasında gerçekleşen elektrik boşalmasıdır. İki bulutun arasında elektrik yükünün boşaltılması sırasında oluşan kırık çizgi şeklinde görülebilen ışık yansımasıdır. Önceden tahmin edilmesi oldukça zordur. Ama belli hava koşullarında oluşur. Şimşeklerin çoğu bulutların içinde meydana gelir.
Şimşek Nasıl Oluşur?
Şimşek oluşması için elektrik yükünün hava direncini kırabilecek düzeyde olması gerekmektedir. Fırtına sırasında, fırtına bulutlarının içindeki yağmur, buz veya kar parçacıklarının çarpışması, fırtına bulutları ile yer arasındaki dengesizliği arttırır. Genellikle fırtına bulutlarının alt kısımlarını negatif olarak yükler. Pozitif yüklü yağış parçaları fırtınanın tepesine yükselir.
Negatif yüklü buz parçacıkları ve dolu taşları fırtınanın alt kısımlarına iner. Hava iletken olmamasına karşın pozitif yüklü zemine çekilen negatif yükler havada iletken bir kanal oluştururlar. Şimşek, bir bulut kümesi aşırı miktarda + veya – elektrik yükü ile yüklendiğinde oluşur ve gözle görülür.
Şimşek ve yıldırım sadece kümülonimbüs bulutlarında görülür. Diğer bulutlarda sadece enerji akımı sayesinde görülebilir. Kar ve kum fırtınalarında ve hatta volkanlardan çıkan gaz ve toz bulutlarında da şimşeklere rastlanmaktadır. Dünyanın genelinde saniyede 50 ila 100 şimşek olayının yaşandığı tespit edilmiştir.
Şimşek son derece sıcaktır. Etrafındaki havayı güneşin yüzeyinden beş kat daha yüksek sıcaklıklara kadar ısıtabilir. Bu ısı, çevreleyen havanın hızla genişlemesine ve titreşmesine neden olur. bu da şimşek çakmasını gördükten kısa bir süre sonra duyduğumuz gök gürültüsünü yaratır.
Gök gürültüsü ise, şimşek hattı boyunca havanın aniden ısınarak hava basıncının artması sonucu oluşan bir doğa olayıdır. Gök gürültüsünü karakterize eden yüksek sesli şimşek hattının karmaşık geometrisi, atmosferin özellikleri, yerel arazi şekilleri ve yansımalar sebebiyle oluşmaktadır.
Şimşek çakması sırasında gök gürültüsü oluşur. Patlama sesine benzer. Gök gürültüsü olayı, şimşek olayının gözlenmesinden kısa bir süre sonra duyulur. Şimşek olmadan gök gürültüsü gerçekleşemez.
Bulut Nedir?
Güneş, Dünya yüzeyine yakın, havayı ısıttığında sıcak hava yükselir. Hava sıcaklığı yükseldikçe hava soğur ve içerdiği nem de soğur. Nem soğudukça yoğunlaşır ve yoğun bulutları oluşturur. Bu bulutlar yağmur kaynağı olarak bilinirler fakat aynı zamanda şimşek kaynağıdırlar.
Bulutlar yer altındaki su kaynaklarının, denizlerin vb. güneş ışığı veya yapay enerji kaynaklarıyla buharlaşarak yerküreden uzaklaşmasıdır. Uzaklaştıkça yoğunlaşması ve bir araya gelerek kümeleşmesi ile oluşmaktadır.
Bulutları oluşturan su molekülleri atmosferde dolaşırken diğer hava molekülleri ile sürtünür. Bunun sonucu statik elektrik yüklenmesi gerçekleşir. Bir bulutun yüksek miktarda (+) yüklendiği veya yüksek miktarda (–) yüklendiği zaman sonunda bir elektrik boşalması olur. Bu da şimşek olaylarını oluşturur.
Yıldırım Nedir?
Yıldırım negatif yüklü bulut ile pozitif yüklü yer arasındaki oluşan yüksek bir elektrik atlamasıdır. Bu elektrik atlaması genelde yerden buluta doğru olur. Bazı durumlarda ise buluttan yere doğru da olabilir. Kısacası yıldırım , bulut ile yer arasındaki elektrik boşalmasıdır. Zigzaglar şeklinde kollara ayrılarak yere ulaşır ve çoğu zaman şiddetli yağmurlar eşliğinde görülür.
Yıldırım olayının gerçekleşmesi genellikle yeryüzüne negatif yük dağılımına neden olur. Ancak pozitif yük dağılımına yol açan yıldırımlar da vardır. Pozitif dağılımlı yıldırım olayları, kış aylarında gerçekleşen yıldırımların çoğunluğunu oluşturmaktadır.
Bulutlar ve yeryüzü arasındaki elektrik potansiyeli farkı, 10 ila 100 milyon Volttur. Yıldırım olayının oluşturduğu elektrik akımının şiddetinin yaklaşık 30.000 ampere, sıcaklığının da 30.000°C’ye ulaştığı ölçülmüştür. Yıldırımın oluşması çok hızlı bir şekilde gerçekleşir.
Şimşek ve Yıldırım Farkı
Yıldırım gök gürültüleri ve şimşeklerden meydana gelen, gökyüzü ve yer kabuğu yüzeyi arasında oluşmaktadır. Şimşek elektrik yüklü bir bulut ile diğer bir bulut arasındaki elektrik boşalmasıdır.
Yıldırım ve Şimşeğin Gücü
Kullanılan araç ve gereçler 220 volttur. Bu bile için ölümcüldür. Yıldırım ise 10 milyon-100 milyon volt arasındadır. Darbe akım gücü ise yaklaşık olarak 30 bin amperdir. Şimşek çakması sırasında kanal sıcaklığı 30.000 °C’ye kadar çıkabilmektedir. Bu ise Güneş’in yüzey sıcaklığından bile fazladır (Güneş’in yüzey sıcaklığı yaklaşık 5.500 °C’dir).
Yıldırım ve Şimşek Çakması Ne Sıklıktadır? Hangi Bölgelerde Daha Çok Görülür?
Dünyada, saniyede yaklaşık 40-50 kez ve yılda yaklaşık 1.4 milyar kez yıldırım veya şimşek çakmaktadır. Ülkemizde en çok, sıcak ve soğuk hava cephelerinin bir arada görüldüğü hava geçişlerinde ve yaz dönemlerinde görülür. (Mayıs-Eylül ayları arasında)
Venezuela’daki Catatumbo Nehri’nin Maracaibo Gölü ile birleştiği yerde gerçekleşmiştir. Dakikada 28 kez ile dünyanın en çok yıldırım ve şimşek çakan yeri olmuştur. Bu bölgede yılın 26 günü fırtına ile geçmektedir.
Ülkemizin en çok yıldırım ve şimşek çakan bölgeleri şunlardır;
Hatay kıyıları, İskenderun Körfezi, Antalya, Belek, Side, Alanya, Muğla, Dalaman, Fethiye, Marmaris kıyı hatları ve açıklarıdır. İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgeleri ise en az yıldırım ve şimşek çakan bölgeleridir.
Yıldırım Çarpma Olasılığı
Herhangi bir yıl içinde, yıldırımın bir kişiyi çarpma olasılığı yaklaşık 600 binde 1’dir. Yıldırım çarpan kişilerin %10’u ölmektedir ve %70 kadarında uzun dönem ciddi hasar görülmektedir.
Dünyada yaklaşık 240 bin kişiye yıldırım çarpmaktadır. Ölüm oranları yıldan yıla değişse de, yılda 2400-6000 kişi hayatını bu sebeple kaybetmektedir. Ülkemizde yıldırım çarpması sonucu ölüm sayısı yılda yaklaşık olarak 90 kişidir. Yıldırım çarpması en çok dışarıda ve boş alanlarda aktivite gösteren avcı, çoban veya kampçı gibi kişilerin başına gelir.
Bir yanıt yazın