Ohmmetre Nedir? Çeşitleri Ohmmetre İle Direnç Nasıl Ölçülür?

Ohmmetre nedir: Elektrik elemanlarının elektrik akımına karşı gösterdiği direnç değerini ölçen ölçü aletine denir. Mikro-ohmmetreler düşük değerlerdeki dirençleri ölçer. Megaohmmetreler veya megerler (toprak ölçüm cihazları) yüksek değerlerdeki dirençleri ölçerler. Ohmmetre ohm cinsinden direnç değerini ölçer.

Direnç “R” sembolü ile gösterilir ve birimi de (“Ω“) omegadır.

Ohmmetre yapı olarak döner bobinli ölçü aletidir. Bu ölçü aletinin skalası elektrik devresi, akım, gerilim, kondansatör, direnç (Ω) ölçecek şekilde taksimatlandırılmıştır. Ayrıca elektronik devrelerde açık ve kapalı devre kontrollerinde kullanılır.

Ohmmetreler ölçüm yapmak için bir enerji kaynağına ihtiyaç duyarlar. 9 V veya 1,5 V’ luk pillerin seri bağlanması ile giderilir. Ohmmetre veya avometreler ile kesinlikle enerji altında direnç ölçümü yapılmaz.

Ohmmetre veya avometre ile çalışan bir cihazda ölçüm yapılırken probların ikisi de elle tutulmamalıdır. Ölçülen direncin yanında vücut direncini de ölçer. Bundan dolayı özellikle de büyük değerli dirençlerin ölçülmesinde, değerin yanlış tespit edilmesine sebep olur.

Ohmmetre Çeşitleri

Ohhmmetre ölçülen elemanların yaklaşık değerini verir. Çok portatiftir ve laboratuvarda kullanılır.

3 farklı tipte ohmmetre vardır. Bunlar;

Seri Tip Ohmmetre

Seri ohmmetrede, ölçüm direnci bileşeni veya devresi ohmmetre ile seri olarak bağlanır. Direnç değeri, şönt direnç R₂ ile paralel bağlanan dArsonval hareketi ile ölçülür. Paralel direnç R₂, R₁ direnci ve akü ile seri olarak bağlanır. Direnci ölçülecek olan bileşen, A ve B terminallerine seri olarak bağlanır.

Seri ohmmetrenin devre şeması aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.

Bilinmeyen direncin değeri sıfır olduğunda, sayaçtan büyük akım akar. Bu durumda, şönt direnci, sayaç tam yük akımını gösterene kadar ayarlanır. Tam yük akımı için ibre sıfır (0) ohm’a doğru sapar.

Bilinmeyen direnç devreye seri bağlandığında ve dirençleri yüksekse sayacın ibresi sola doğru sapar. Direnç düşükse, ibre sağa doğru sapar.

Şönt Tipi Ohmmetre

Ölçüm direncinin pile paralel bağlandığı sayaç şönt ohmmetredir. Düşük dirençleri ölçmek için kullanılır. Şönt ohmmetrenin devre şeması aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.

Şönt ohmmetrenin ana bileşenleri;

Batarya (E),
Temel sayaç
Ayarlanabilir direnç (R₁)

Bilinmeyen direnç A ve B terminallerine bağlanır. Bilinmeyen direnç değeri sıfır olduğunda, sayaç akımı da sıfır olur. Direnç sonsuz olursa (yani A ve B terminalleri açıksa), akım bataryadan geçer. Bu durumda ibre sola doğru tam ölçekli sapmayı gösterir. Şönt tip ohmmetre ölçeğin solunda sıfır işaretine (akım yok) ve sağ taraflarında sonsuzluk işaretine sahiptir.

Multi Ohmmetre

Bu ohmmetreler çok geniş aralıklarda ölçüm yaparlar.

Örneğin, kullanılan ölçüm cihazı 10 ohm altında direnç ölçümü yapmaktadır. Bunun için ilk önce 10 ohm aralığı ayarlanmalıdır. Değeri ölçülecek olan direnç, ohmmetreye paralel bağlanır. Direncin büyüklüğü ibrenin sapması ile belirlenir.

Ohmmetre İle Direnç Ölçme

Ohmmetreler elektrik-elektronik devrelerde değeri bilinmeyen bir direnci belirlemek için kullanılır. Her elektrik, elektronik devrenin, devre elemanının, yükün, iletkenin az veya çok bir direnci vardır. Ohmmetreler yapı olarak bir ampermetre, değeri bilinen direnç, DC kaynak (pil) ve hızlı temas eden butondan meydana gelir. Buton her modelde bulunmaz.

Voltmetre ve ampermetre gibi ölçüm cihazları, ölçüm yapması için gerekli gücü ölçüm yaptığı devreden alır. Ohmmetre ise enerji altında kullanılmadığı için ölçüm yaparken gerekli gücü içerisindeki DC kaynaktan alır. Bu sebeple pili olmayan veya deşarj olan ohmmetre çalışmaz.

Buton değeri, ölçülecek direnç ohmmetreye bağlı olduğu sürece akım geçmesini engeller, pilin kısa sürede deşarj olmasını önler. Sadece “0” ayarı yapılırken veya ölçme işlemi yapılırken butona basılır. Ölçme işlemi yapılırken devrede enerji olup olmadığı kontrol edilir. Enerji var ise kesilir. Ohmmetrenin sıfır ayarı kontrol edilir. Sonra herhangi bir kademe seçilir. Ohmmetrenin iki probu (özel bağlantı kablosu) değeri ölçülecek direnç veya devre elemanının iki ucuna temas ettirilir.

İbrenin çok sol tarafta kalması (∞ a yakın ) veya çok sağ tarafa sapması (0‟ a yakın) durumunda doğru ölçüm yapılamaz. Bunun için ölçü aleti üzerindeki komütatör anahtar ayarlanarak skalanın ortalarında kalması sağlanır. İbrenin skala üzerinde gösterdiği değer okunarak kademe katsayısı ile çarpılır. Çıkan sonuç ölçülen elemanın direnç değeridir.

Dikkat: Direnç ölçümü yapılırken ohmmetre, enerji altında kullanılmaz. Ohmmetre kullanmadan önce enerji kesilmelidir!

Analog Ohmmetre ile Ölçme

Ölçüme başlamadan önce sıfır ayarı yapılmalıdır. Analog ohmmetrelerde büyüklüğün belirlenmesi için kademe seçilir. Kademe anahtarının bulunduğu konum ile skaladan okunan değer çarpılarak ölçülen büyüklüğün değeri tespit edilir.

Örneğin, kademe anahtarı x100 kademesinde iken skalada okunan değer 100 ile çarpılarak ölçülen büyüklüğün değeri bulunur. Ohmmetre imalatı yapılırken direnç kademeleri: x1, x10, x100, x1K, x10K olarak yapılmaktadır.

Örneğin; komütatör x100 kademesinde iken skaladan okunan değer 50 ise ölçülen elemanın direnci 50 x 100 = 5000 ohm dur.

Analog Ampermetrenin Özellikleri

Analog ampermetre ve voltmetreler de “0” sol tarafta, ölçme sınırı ise sağ taraftadır. İbre soldan sağa doğru sapar. “0” sağ tarafta, ölçme sınırı olan “∞” sol taraftadır. Ölçü aleti hiçbir yere bağlı değil iken iki bağlantı ucu açık olduğu için, ibre havanın direnci olan “∞” değerini gösterir. Bu da boştaki bir ohmmetrenin ibresinin sol tarafta durduğunu belirtir.

Ölçü aletinin iki bağlantı ucu kendi propları ya da kısa bir kablo ile birleştirilirse direnç “0” olur. (kablonun direnci ihmal ediliyor). Bunun için ibre en sağ tarafa giderek “0” değerini gösterir. Bu halde “0” değerine gitmiyorsa “0” ayar düzeneğinden ayarlama yapılarak “0” değerine gitmesi sağlanmalıdır. Eğer ibre “0” değerine gitmezse içindeki pilin gücü yetersizdir. Bu durumda pil değiştirilmelidir. Analog ölçü aletleri ile doğru ölçme yapılabilmesi için bu işlem her ölçmeden önce ve her kademe değişikliğinde tekrarlanmalıdır.

Analog ohmmetrelerin skala bölümleri “∞” tarafında sık, “0” tarafında seyrektir. İbrenin bu bölümlere gelen durumlarında doğru ve hassas ölçme yapılamaz. Bu sebeple ohmmetre kademesinde ibrenin skalanın ortalarına gelecek şekilde seçilmelidir.

Kademe seçiminin doğru ve uygun yapılması ölçmedeki hata oranını azaltan en önemli etkenlerden biridir. Ölçme için kademe anahtarının konumu belirlenirken direnç değerine göre kademe tayin edilir ve sonra ölçme yapılır. Sapma miktarı az ise kademe küçültülür.

NOT:

Ohmmetrelerin ölçülecek direncin ohmmetreye bağlantı şekline göre; seri ve paralel olmak üzere 2 çeşittir. Seri ohmmetrelerde “0” sağ tarafta, paralel ohmmetrelerde “0” sol taraftadır. Uygulamada kullanılan hassas ölçüm aletleri arasında, daha çok seri tip ohmmetreler kullanılmaktadır.

Ohmmetre ile direnç direkt olarak ölçülebildiği gibi ohmmetrenin bulunmaması veya ohmmetre ile ölçme yapılabilmesi için devrenin enerjisiz olma koşulunun yerine getirilmemesi gibi durumlarda, devre üzerinde bulunan ampermetre voltmetre yardımı ile direnç ölçümü yapılabilir.

Dijital Ohmmetre ile Ölçme

Dijital ohmmetrelerle ölçüm sonucunu belirlemek daha kolaydır. Ancak, dijital ölçü aletleri (ohmmetre veya avometre) ile direnç ölçümü yapılırken hatasız bir ölçüm yapmak için dikkat edilmelidir. Kademe anahtarı direnç ölçme konumuna getirilir. Sonra, kademe seçimi (200, 2K, 20K…2M) gerektirmeyen dijital ölçü aletleri vardır. Dijital ölçüm cihazları ile direnç ölçümü yapılırken uygun kademe seçimi:

Ohmmetre de Dijital Avometrede Doğru Kademe Seçimi — Dijital Avometrede Doğru Kademe Seçimi

650 Ω’luk bir direnç için uygun kademe seçilirken, direnç değerine en yakın ve direnç değerinden küçük olmayan kademe seçilmelidir. Bu direnç ölçümü sırasında uyulması gereken önemli bir kuraldır.

650 Ω’luk direnç değeri ohmmetre veya avometre ile ölçülürken seçilmesi gereken kademe 2K kademesidir. Eğer direnç ölçümü için seçilen kademe küçük ise ekranda “1”, seçilen kademe çok büyük ise “0” ifadesi okunur. “0” ifadesi görüldüğü zaman kademe anahtarı küçültülmeli, “1” ifadesi görüldüğünde kademe anahtarı büyütülmelidir. Direnç ölçümünde, okunan değerde hassasiyet arttırılmak istendiğinde kademenin küçültülmesi bu hassasiyeti arttırmak için mümkündür. (0,290 KΩ yerine, 299 Ω gibi).