Bobinaj Nedir? Çeşitleri – Bobinaj Malzemeleri – Nasıl Yapılır? Tamiri Nasıl Yapılır?

Bobinaj nedir: Elektrik motorları elektrik akımını taşıyan ve taşıdığı elektrik akımı kadar manyetik alan oluşturur. Bu durumda üzerinde bir gerilim oluşturan iletkenler hazırlanır. Yerine yerleştirilir, gereken uç bağlantıları ve kablo yalıtımları yapılır. Bu gibi işlemlerin tümüne bobinaj denir.

Bobinaj Çeşitleri

Elektrik motorları kaç gruptan meydana gelmiş ise o kadar da bobinaj çeşidi vardır. Bunlar ;

A- Doğru akım motorlarında

1- Rotor (endüvi) sargıları: Elektromanyetik alanın etkisiyle dönen kısmına rotor denir. Bunlar kendi içerisinde 2 ye ayrılır;

• Seri sargılar,
• Paralel sargılar

2- Statör (endüktör) sargıları: Elektromanyetik alanın etkisiyle dönmeyen (duran) statik parçaya statör denir.

B- Alternatif akım motorlarında

• Bir fazlı asenkron motorlar (endüksiyon motor),
• Çok fazlı asenkron motorlar,
• Bir ve çok fazlı trafolar,
• Bir fazlı kollektörlü alternatif akım motorları,
• Çok fazlı kollektörlü alternatif akım motorları,
• Özel motorlar,
• Bir fazlı senkron motorlar,
• Çok fazlı senkron motorlar.

Bobinaj Malzemeleri

Elektrik bobinaj atölyesinde motor sarımı için kullanılacak malzemeler;

• Tornavida, tel fırça, havya, makaron, bobinaj (ağaç) tokmağı,
• Keski, çekiç, pürmüz, makas, oluk sürgü çubuğu, kimyasal madde,
• Presbant, lehim, mikrometre, silikon kablolar, izolasyon sıvısı,(bobinaj verniği),
• Kurutma fırını, bobin teli, bobin sarım makinası ve kalıpları,
• Emaye sıyırma makinesi, yalıtım test cihazı (meger cihazı),
• Ampermetre, voltmetre, ohmmetre gibi elektrikli ölçme aletleri,

vs gerekli bobinaj malzemeleri  kullanılmaktadır. Bobinaj malzeme fiyatları her firmaya göre değişkenlik göstermektedir.

 

Presbant Çeşitleri

Polyester presbantlar, Trafo presbantlar, Yanmaz presbantlar, Normal kağıt presbantlar, Mikalı presbantlar.

İzolasyon Sıvıları

• Sıvı polyester, Poliüretan vernikler, Pas sökücüler, Sprey vernikler,
• Hava kurumalı vernikler, Fırın kurumalı vernikler, Çift reçine,
• Motor nihai boyaları, sertleştirici vernikler.

Makaronlar

• Isı ile daralan makaronlar, Acrilic makaronlar,
• Htg 410 cam fitil makaronlar 800Volt,
• Cam elyaf makaronlar 2500Volt,
• Silikon makaronlar 4000 Volt, yüksek ısıya dayanıklı H class cam elyaf izoleli makaronlar.

Emaye Bobin Telleri

• Pamuklu teller, bakır, alüminyum,
• Yuvarlak bobin telleri, bakır, alüminyum,
• Yassı teller, cam elyaf, bakır, alüminyum.

Motor Yedek Parçaları

• Motor pervaneleri, motor pervane tasları, motor klemens kutuları ve kapakları,
• Özel yapım pervaneler, özel yapım rulman kapakları, saç ve plastik fan kapakları,
• Daimi ve ilk hareket kondansatörleri, motor klemensleri, sıra klemensleri,
• DC motor kollektörleri, DC motor bilezikleri, DC motor kömürleri,
• DC motor kömür tutucuları, motor termistörleri, motor rulman kapakları, motor flanşları, b5, b14 motor ayakları.

Motor Bandaj Sargı İpleri

• Flament bantlar, polyglas bantlar, izole bantlar, eriyen bantlar,
• Maskeleme bantlar, bez bant, kord ipi, ekovat ipi, balık sırtı ipler,
• Cam elyaf bantlar, yuvarlak fitil ipler, göbekli ip, yassı fitil ipler,
• Pamuklu fitil, merserize ipler, ipek şeritler,ppamuklu boru ipler.

Bobinaj Nasıl Yapılır?

Bobinaj işlemine geçilmeden önce motorun neden çalışmadığını tespit etmek önemlidir. Motor arızalıysa motorun parçaları işaretlenerek sökülmesi işlemine başlanır. İşaretleme yöntemi bobinajcı tarafından dikkate alınmalıdır.  İşaretleme işlemi önemlidir. Bazen motor kapaklarında veya diğer parçalarda fabrikasyon bozukluklar ortaya çıkabilir. Böyle durum da motorun toplanması sırasında montaj yapılırken sıkıntılar yaşanmaktadır. 

• Motor söküldükten sonra kalıp için ölçü alınır. Bobinaj şeması çıkarılır.
• Bobinler kesilerek 1 veya 2 adet çap ölçüleri için sağlam bobin sökülür.

• Kalan diğer bobinler de aynı uygun bir şekilde sökülür.
• Yanmış, erimiş presbantlar oyuklardan (ankuşlardan) temizlenir. Diğer yalıtkan malzemenin kalınlıkları ölçülüp cins ve özellikleri belirlenir.
• Çap ölçümleri yapılır. Sipir sayıları için sökülen bobinler izoleli – izolesiz olarak mikrometre ile ölçülür ve sipir sayısı kayıt altına alınır.
• Ölçüleri alınan presbant ve bakır tel hazırlanır.
• Temizlenen oyuklara presbantlar yerleştirilir.

• Ölçüsü alınmış bobinler için kalıplar hazırlanır. Sipir sayısı kadar sarılarak yeni bobinler hazırlanır. Hazırlanan bobinler şemasındaki gibi büyük bir dikkat ve itina ile oyuklara yerleştirilir.
• Bobinaj işleminin en önemli kısmı hazırlanan bobinlerin oyuklara yerleştirilmesi işlemidir.
• Bobinaj sarımı sırasında çok dikkatli olunmalıdır. Herhangi bir izolasyonun soyulması probleminde (emaye soyulmaları) bobinlerde kısa devreye sebep olur.
• Her bobin grubu oyuklara yerleştirilir. Sonra ölçü aletleri, seri lamba veya meger cihazı ile kaçak ve kısa devre olup olmadığının kontrolü yapılmalıdır.
• Bütün bobin grupları oyuklara yerleştirilir. Sonra bobin gruplarına fabrikasyon şekli verilir.
• Şekil verme işlemi yapılmasının amacı motor kapaklarının ve rotorun bobinlere temas ederek kısa devre yapmaması içindir.
• Bu işlemden sonra motorun bağlantı şemasına göre uç bağlantılarına çok dikkat edilerek lehimle veya kaynakla yapılır.
• İzolasyonu yapılan bobinaj tiret, sicim veya keten şeritle  sıkıca bağlanarak bandaj yapılır.
• Bandaj işlemi bitirildikten sonra motor verniklenerek ve kuruması için kurutma fırınına bırakılır.
• Motor verniği kuruduktan sonra söküm sırasında yapılan işaretleme işlemine uygun olarak montajı yapılır.
• Toplanan motorun devir sayısı, verdiği gerilim, akım ve benzeri değerlerin ölçümleri yapılır.

Bobinaj Arızalarının Tamiri Nasıl Yapılır?

Arızalar genel olarak statör sargılarında oluşur. Statör sargısının bir kısmı veya tamamı yanmış veya bozulmuş olabilir. Eğer kısmi bir sarım hatası varsa diğer bobinlere zarar verilmeden arıza çözülmelidir. Statör bobinleri tamamen yanmış ise statör bobinleri önce bobinlerin kalıp ölçüleri alınır. Daha sonra bobinaj şeması çıkarılır ve usulüne uygun olarak sökülür. Statör bobinleri sarıldıktan sonra verniklenmiş oldukları için çok sert bir şekildedirler. Sökme işlemi zorlaşırsa bobinlerin kolayca sökülebilmesi için uygulanması gereken yöntemler:

•  İzoleyi pürmüz ile yakmak.
• Büyük güçlü, düşük gerilimli bir transformatörden bozuk bobinlere gerilim uygulayıp kısa devre ederek izolasyonu yakmak.
• Demir nüvenin (core) etkilenmeyeceği ama izole ve emaye maddelerin kolayca etkilenebileceği değişiklikte asit veya benzeri bir sıvıya statörü daldırarak bobinleri gevşetmek.

Bobinaj arızalarının giderilmesi için, bobin sarımında bir hata var ise diğer bobinlerin zarar görmemesi için tamir yapılır.