Asansör Nedir? Nasıl Çalışır?

Asansör nedir: Dikey veya yatay olarak kılavuz raylar arasında belirli katlara insan veya yük taşıyan araçtır. Elektrik ile çalışan asansör, açık veya kapalı olabilir. Hem insanları hem de yükleri üst ve alt katlara kaldırmak veya indirmek için kullanılan bir platformdur.

Asansörler yaşamı kolaylaştıran vazgeçilmez bir araçtır. Nüfusun artması sonucu yerleşim alanlarına ihtiyaç fazlalaşmıştır. Bu da yüksek katlı binaların yapılmasına neden olmuştur. İnsanların üst ve alt katlara rahat ulaşabilmeleri için asansörlerin yapılmasını zorunlu hale getirmiştir.

Asansör Nasıl Çalışır?

Askı halatlarıyla yükseltilen asansörlerde, zemin güvenlik fren cihazının olması gerekir. Bu cihaza paraşüt denir. Paraşüt devreye girdiği anda çelik kılavuz raylarına kelepçelenerek kabini frenler ve kısa zamanda durdurur.

Kabin zemininin alt tarafına takılan paraşüt, bir halat yardımı ile harekete geçirilen hız regülatörünce devreye girer. Asansör hızla alçalırsa, bu halat paraşüt komutasını çekerek çalıştırır. Paraşüt ilk önce motoru durdurur; hız yeteri kadar azalmazsa bile, güvenlik frenini uygular.

Modern asansörler için kontrol sistemleri, hız ve güvenliği artıracak şekilde değiştirilmiştir. Çoğu durumda asansörler, kabini dengelemek için karşı ağırlık ve maksimum nominal yükün %40′ ını kullanır. Karşı ağırlığın temel amacı, motorun kaldıracağı ağırlığı azaltmak ve kablolar ile tüm asansörü kontrol altında tutmaktır.

Asansör bakımı randımanlı çalışması açısından önemlidir. Asansör yönetmeliği doğrultusunda yetkili asansör servisi tarafından yılda bir kez periyodik bakım yapılmalıdır. Kullanış şekline ve amaçlarına göre asansör çeşitleri vardır.

Asansörlerin Programlanması

Çok sayıda asansörü olan yapılarda tüm asansörlerin çalışması bilgisayarlara bağlı otomatik cihazlarla yönlendirilir. Bu cihazlar, asansörlerin iniş çıkışlarını yolcu trafiğine göre düzenleyecek şekilde programlanmıştır. İşlek binalarda sabah ve akşam saatleri arasındaki yolcu trafiğinin akışına göre program uygulanır.

Sabahın erken saatlerinde insanlar işyerlerine yetişmek için acele ettiklerinden asansörlerin çoğu çıkış yönüne çalıştırılır. Sabah ile öğle arasında çıkış ve inişler dengelidir. İnsanların öğle yemeğine gittiği saatlerde inişler, öğle yemeğinden dönüşte çıkışlar daha yoğun olur.

Sonra öğle ile akşam arasında yine iniş ve çıkışlar dengelenir. Mesai saatinin bitiminde asansörlerin çoğu bu kez iniş yönünde çalışacak biçimde programlanır. Gece hizmetine ayrılan bir veya iki asansör dışında elektronik sistem bütün asansörleri otomatik olarak durdurur.

Asansör Malzemeleri

Asansör makine motor, kabin, alt ve üst süspansiyon, yan dikmeler,
Yan duvarlar, kabin üstü güvenlik kuşağı, etek sacı, kabin kapısı,
Kabin altı çarpma plakası, patenler, iç kumanda butonları, alarm düğmeleri
Alt veya üst süspansiyona bağlı olan paraşüt fren sistemi havalandırma fanı,
Kabin üstü bakım kumandası, aşırı yük kontağı.

Mekanik bir arıza meydana geldiğinde kullanılacak karşılıklı haberleşme sistemleri ve yedek güç kaynakları vardır. Asansör fiyatları firmalar tarafından belirlenir.

Asansörü Kim Buldu?

Asansörü icat eden kişi Elisha Graves Otis’ tir. Asansörün tarihçesine bakıldığında asansör, ilk olarak Avrupa’ dan bütün dünyaya yayılmıştır.

İlk asansör 19. yüzyıl ortalarında yapılmıştır. 19. yüzyıla kadar şehirlerdeki yapılar, insanların merdivenle çıkabileceği yükseklikte en çok dört beş katlı yapılıyordu. 19. yüzyılda bazı fabrika ve maden ocaklarında, kömür ve gerekli maddelerin taşınmasında yük asansörü kullanılmıştır. Bu asansörler buhar gücüyle çalışıyordu. Bu asansörlerde buhar makinesi bir tamburu döndürüyordu. Asansör kabinini çeken halat da tıpkı makaralı balık oltalarındaki gibi bu tamburun üstüne sarılıydı.

1870-1900 yılları arasında çoğunluk olarak hidrolik asansör sistemleri kullanıldı. Bu sistemde, yarısı yapının en üst katından yere kadar iniyordu. Diğer yarısı da temelin altında toprağa gömülü olan çelikten bir silindir asansör boşluğunu oluşturuyordu. 1890′dan sonra elektrik motorları yaygınlaşınca hidrolik asansörün yerini elektrikli asansörler almıştır.

Makine Dairesi

Asansör makinesi ve kumanda tablosunun, ana şalter, hız regülatörü ve saptırma makarasının da bulunduğu kapalı mekandır. Makine dairesi, çok kez asansör boşluğu üstünde olduğu gibi, altta veya yanda da yapılabilir. Makine dairesi dış etkenlerden korunmuş, rutubetsiz, yeterli aydınlıkta olmalıdır.

Ayrıca geçiş yolu ve kapıların en az 1.8 mt yüksekliğinde ve 0,6 mt. genişliğinde olduğu, iyice havalandırılmış, ortam sıcaklığı 5 derece ile 40 derece arasında sıcaklığı aşmayan bir mekan olmalıdır. Binanın kullanım özelliği ve makine dairesinin konumuna göre ses ve titreşimleri absorbe edecek şekilde yapılmalıdır. Makine dairesinin bir kapısı veya kapağı bulunmalı ve kilitli olmalıdır. Makine dairesi döşemesinde, zemin mukavemeti 350 da N/m² olmalıdır. Taşıyıcı elaman olarak çelik konstrüksiyon veya betonarme kullanılmalıdır.

Hız Regülatörü

Hız regülatörü asansör boşluğunun üst yönünde makine dairesindedir. Regülatör halatı kabinin hareketini regülatör kasnağına götürür. Fazla hız durumunda sıkışan bu halat paraşüt düzeneğini harekete sokar. Hız regülatörleri “ hız sınırlayıcı “ olarak ta çalışırlar. Asansör sistemlerinde hız regülatörü, çalışma prensibi ve yapılarından dolayı iki türde kullanılır. Sarkaçlı regülatörler ve savrulma ağırlıklı regülatör olarak.

Sarkaçlı Regülatör

Hızları 0.8 m/s den az kabinlerde kullanılan basit ve çift sarkaçlı regülatörlerdir. Çift sarkaçlı regülatörlerde manivela makarası, poligon disk üstünden sıkışmış haldeki çekme yayı sayesinde hareket eder. Poligon diski halat ve yavaşlatma diski düzenlenme olarak birbirine bağlı durumdadır.

Savrulma Ağırlıklı Hız Regülatörü

Kabin hızlarının 1 m/s aşıldığı yerde kullanılır. Sarkaçlı regülatörden farkı hareket hızının poligon diskinin bir kenarının her geçtiğinde kontrolü yerine regülatörün devir sayısına bağlı savrulma ağırlıklarının ayrılması ile hız kontrol yapılmasıdır.

Elektrikli Asansör

Eski tip asansörlerde kullanılan halat sarmalı tambur sistemi, buhar makinesi yerine bir elektrik motoru ile döndürülerek günümüzde de bazı asansörler de uygulanmaktadır. Fakat elektrikli asansörlerin çoğu artık çekmeli tiptedir.

Elektrikli asansörler de askı halatlarının bir ucunda asansör kabini, diğer ucunda ise kabinin ağırlığını dengelemekte olan ağırlık bağlanmıştır. Askı halatlardan her biri, asansör boşluğunun tepesine yerleştirilen bir kasnak veya makaranın üstündeki ayrı bir yive oturur. Bir elektrik motoru ile çalışan makara döndükçe halatlar hareket eder. Böylece asansör bir yöne doğru yol alırken karşı ağırlık ters yönde hareket eder.

Günümüzde kullanılan asansörler, kabinin hızlı inip çıkmasını ve en üst veya en alt kat seviyesini çıkmasını ve en üst veya en alt kat seviyesini geçmesini önleyen birtakım güvenlik düzeneği ile donatılmıştır. Bu düzenekler çalışmasa dahi, asansörün en üst katı geçerek tepedeki aletlere değecek şekilde yükselmesi imkansızdır. Çünkü kabin en üst kata ulaştığı zaman karşı taraftaki ağırlık, kuyu dibinde bulunan tamponların üstüne oturur bu durumda halatlar gevşer, halatlar gevşediğinden kabini daha yukarı çekemez. Hem kabin hem karşı ağırlık, şaft biçimindeki kılavuz raylara bağlıdır. Bu raylar sayesinde kabin ve karşı ağırlığın ileri ve geri sallanması önlenmiş olur. Ayrıca yedek fren takımının tutulması için bir ortam sağlar.

Modern asansörlerden bazıları pistonlu-elektriklidir. Bunlar, aynı eski hidrolik asansörler gibi çalışır, sadece donma ve paslanma olmaması için su yerine yağ kullanılır. Silindirin içerisine elektrikli pompa yardımı ile basılan yağ elektrikli vanalara boşaltılır. Bu asansörler yüksek olmayan binalarda, özellikle de ağır yüklerin taşınması için uçak gemileri ve fabrikalar ile otomobil yıkama-yağlama istasyonlarının yükseltici platformlarında kullanılmaktadır.