Bobin Çeşitleri

Bobinler DC ve AC devrelerde kullanılır. DC gerilim ile çalışmada bobin üzerinden sabit bir manyetik alan oluşur. Bu durumda bobin direnç gibi davranır. Bobinin DC’deki direnci, bobin sarımında kullanılan telin direnci kadardır. Sabit ve ayarlı olmak üzere iki tip bobin çeşidi vardır.

SABİT BOBİN 

Endüktansı değişmeyen bobinlerdir. Değişik türlerde sabit bobin çeşitleri vardır. Sabit bobinler; hava nüveli, ferit nüveli, demir nüveli, smd (yüzey montajlı) bobinler olmak üzere dört çeşittir.

• Hava Nüveli Bobin

Nüve olarak hava kullanılır. Genellikle sargıları açıktadır. Hava nüveli bobinlerin endüktansı en ufak dış etkende çok çabuk değişir. Bu sebeple genel olarak üzerlerine silikon maddesi sıkılarak koruma altına alınırlar. Hava nüveli bobinler çoğunlukla yüksek frekanslı devrelerde kullanılır. Örnek olarak yüksek frekanslı devrelerde, AM-FM alıcı ve vericilerde, bant geçiren filtre devrelerinde, test cihazlarında kullanılır. Oldukça küçük endüktans değerine sahip üretilir (13 nH-132 nH). Omik dirençleri çok küçüktür.

• Ferrit Nüveli Bobin

Pirinç, polyester veya demir tozundan yapılmış nüve üzerine sarılır. Bu tip bobinlerin endüktansı genellikle µH seviyelerindedir. Güç bobini olarak kullanılan türlerinin endüktansı mH seviyesindedir. Ferrit nüve yüksek frekanslı devrelerde, radyo alıcı-vericilerinde kullanılan bobin türüdür.

Nüve olarak manyetik geçirgenliği yüksek bir malzeme kullanılmıştır. Bu malzeme demir, alüminyum, kobalt, nikel, bakır ve bazı katkı maddelerinin bir araya getirilmesi ile imal edilmiştir. Petek şeklinde sarılarak üretilirler. Az bir iletkenle istenilen endüktansa sahip bobin elde edilebilir.

Ferit nüveli dolu ve hava oluklu olmasına göre ayrıca iki çeşidi vardır. İçi dolu ferit nüveli bobinlerin büyük, orta ve küçük ebatlı olarak imalatı yapılır. Toleransları %15 ve DC’deki direnç değeri 0,007 Ω – 180 Ω arasında değişir. 20 mA ile 4 A arasında çalışacak şekilde üretilir.

Anahtarlamalı mod güç kaynaklarında, MOSFET, IGBT, SCR ve triyak kontrolerinde kullanılır. Endüktanları 1µH ile 150 mH arasında değişir. Küçük ebatlı ferit nüveli bobinlerin endüktans değeri renk kodu ile okunur. Diğerlerinde harf ve rakam kodlaması vardır. Daha çok düşük güç devrelerinde kullanılır.

Şekildeki içi oyulmuş silindir şeklindeki ferit nüve bobinler güç kaynaklarında, bataryaları şarj etmede, filtre ve jeneratör devrelerinde kullanılır. 20 mA ile 27 A arasında çalışacak şekilde imal edilir. Yüksek güçlü devrelerde kullanılabilir. Ferit nüve polyolefin maddesinden oluşmuştur.

• Demir Nüveli Bobin

Demir nüveli bobinler şok bobini olarak da tanımlanırlar. Birer yüzeyleri yalıtılmış ince demir sacların art arda birbirlerine yapıştırılması ile elde edilen nüvedir. Bobin bu nüvenin üzerine sarılır. Nüve olarak çok sayıda ince sac (demirin özel bir şekilde işlenmesiyle çok ince olarak elde edilmiş iletken malzeme) kullanılmıştır. Demir nüveli bobin düşük frekanslarda kullanılır. Örneğin; transformatörler. Çoğunlukla filtreleme ve ses frekans devrelerinde kullanılır.

• Toroid Bobin

Toroid şeklinde sarılmış bobinlerdir. Manyetik akı sızıntısı gerçekleşmez. Bobin verimi yüksektir. Toroid bobinler manyetik akının diğer elemanları etkilememesi istenen yerlerde kullanılır.

Yüzey temaslı devre elemanlarının kullanıldığı dijital elektronik devrelerde, devre elemanlarının çok sık yerleştirildiği anahtarlamalı güç kaynakları gibi elektronik devrelerde, radyo frekans devreleri gibi yüksek frekanslı devrelerinde kullanılır.Endüktansları 1µH ile 1H arasında değişebilir. DC dirençleri ortalama 0,074Ω’dur. 25W-100W güce sahiptir.

• SMD Bobin

SMD bobinler çok katmanlı elektronik devre kartlarına yüzey temaslı olarak monte edilmeye uygun yapıda üretilmiş bobinlerdir. Boyutları diğer bobinlere göre çok daha küçüktür. Sayısal sistemlerde daha sık karşılaşırız. SMD bobin firmaları tarafından farklı kılıf modellerinde imalatı yapılır. Üzerine değeri rakam, harf veya renkler ile kodlanır. Kataloglardan kılıf modellerinin boyutlarını ve üretilen bobinlerin endüktans aralıkları bulanabilir.

Not: Bobinler yaygın olarak kontaktör, röle, ölçü cihazları, otomatik sigorta, numaratör, mekanik zil, kapı otomatiği, dinamik hoparlör, dinamik mikrofon, transformatör, motor, teyp kafası, balast vb. gibi cihazlarda kullanılır.

Anlatılan çeşitlerin dışında epoksi kaplamalı ve endüktans değerinin renk bantları ile gösterildiği bobinler mevcuttur. Çok yaygın kullanım alanları vardır. Ayrıca bu tür bobinlerde renkler aracılığı ile bobinin hata payı da belirtilir.

AYARLI BOBİN

Endüktans değerleri değiştirilebilen bobinlerdir. Ayarlı bobin çeşitleri vardır. Kademeli olarak ayarlanan, nüvesi hareket ettirilerek ayarlanan ya da sargısı ayarlanan türleri vardır.

• Kademeli Bobinler

Kademeli bobinlerde, bobinden alınan uçların çok konumlu bir anahtara bağlanmasıyla farklı indüktanslar elde edilir.

• Nüvesi Hareketli Bobinler

Nüvesi hareketli bobinlerde nüvenin hereketiyle bobinin manyetik alanı ve buna bağlı olarak ta indüktansı değiştirebilir.

• Sargı Ayarlı Bobinler (Varyometre)

Sargı ayarlı bobinlerde bobinin üzerinde sürtünen bir tırnakla bobin değeri ayarlanabilir.

LCR Metre İle Endüktans Ölçme

Dönüştürücüler için yapılan hesaplama sonucunda çıkan endüktans değerine göre hazırlanan bobinlerin endüktansları LCR metre cihazlarının endüktans (L) kademesinde ölçülür. Bobin ölçer LCR metrenin komütatör anahtarı endüktans ölçme konumuna getirilerek uygun kademe seçilir. Ölçüme küçük endüktans değerli kademeden başlanır. Endüktans değeri için seçilen kademe küçük ise değer ekranında “1”, kademe büyük ise “0” değeri görülür. Eğer bobin endüktansı büyükse ve sonuç olarak ekranda değer okunmuyor ise kademe bir basamak yukarı çıkartılabilir. Bu işlem ekranda uygun endüktans değeri okunana kadar sürdürülür. Bobinlerde kutup yönü olmadığı için propların bobine istenen yönde paralel olarak bağlanması yeterlidir.

Not: Bobinlerin sağlamlık testi  avometrelerin direnç kademesinde yapılabilir. Bobinler DC akım da omik direnç gösterecekleri için ölçü cihazının ekranında bobin teli sargısından ileri gelen bir direnç değeri okunması gerekir.