İndüksiyonlu Ocak Nedir? İndüksiyonlu Ocak Nasıl Çalışır?

İndüksiyonlu Ocak Nedir: İndüksiyonlu ocak, manyetik alan oluşturan bir elektromıknatıs yardımıyla çalışır. İndüksiyonlu ocak endüstride ve gündelik hayatta mutfaklar da kullanılan ocaklardır. Estetik görünümleri ile mutfaklara modern bir boyut katarlar. İndüksiyonlu ocaklar (ınduction cooker), cam veya cam seramik yüzeylere sahiptir.

Elektrikle çalışan ocaklar dokunmatik veya düğmeden ateşleme sistemi ile aktif hale gelir. Dokunmatik panel üzerinden ısı kademeleri kolay bir şekilde ayarlanabilir. Çeşitli boy ve ebatlarda üretilen indüksiyon ocak modelleri tek veya farklı sayıda pişirme gözleri olarak üretilir. Bu ocaklarda ısınan sadece ocağın üzerindeki metal kaptır. Ocak kendisini ısıtmadığı için meydana gelebilecek kazalar asgariye inerken verimlilik artar. Yemek pişirme işlemi diğer ocaklara göre daha kısa sürede gerçekleşir.

İndüksiyonlu Ocak Ne İşe Yarar?

İndüksiyonlu ocaklar, üçüncü nesil mutfak pişirici sistemleridir. Sistemin hızlı çalışmasının sebebi, ocağın kendisinin değil, üzerine konulan kabın ısı kaynağına dönüşmesidir. İndüksiyonlu ocağın yüzeyi ısınmaz, ocağın üzerinde bulunan kap ısınır. Bu sayede ocağın kendisinin elleri yakma riski yoktur. Üzerine bir şey yerleştirilmeyen diğer indüksiyonlu ocak gözleri ve ocak bölgeleri neredeyse hiç ısınmaz. Bu da sadece taşan yiyeceklerin yanıp kalmasını minimuma indirir. Bununla da kalmaz, aynı zamanda indüksiyonla pişirmeyi özellikle güvenli hale getirir.

Bazı modellerde güç indüksiyonu ile elektromanyetizma ihtiyaç olan yerde ısı üretir. Yani tencere ve tavaların tabanında indüksiyonlu ocakta ısı anında oluşturulur ve kapatıldığında aynı hızla ortadan kaybolur.

İndüksiyonlu Ocak Nasıl Çalışır?

İndüksiyonlu ocak çalışma prensibi; Faraday yasasına dayanmaktadır. İndüksiyon akımı, değişen bir elektrik akımıdır, ferromanyetik alaşımlar üzerindeki manyetik alanın etkisiyle oluşur. Manyetik alanın kendisi bir elektrik kaynağından üretilir. Hızlı bir çalışma sistemlerine sahiptir. İndüksiyonlu ocak açık bir devreye benzer. Ocak üzerine konan metal kap ile devre tamamlanır. Ocak yüzeyinin hemen alt kısmında bulunan elektromıknatıs malzeme, pişirme için manyetik bir alan meydana getirir. Ocak üzerindeki bulunan indüksiyon uyumlu kabın metal gövdesi, bu manyetik alandan enerji alır ve ısınır.

• Pişirme yüzeyinin altına (seramik veya cam olabilir) bakır tel bobini yerleştirilir.
• Bobine, manyetik alan veya elektromanyetik alana (alternatif) dönüştürülen bir alternatif akım uygulanır. Bu alan bir indüksiyon akımı oluşturur.
• Bobin tarafından girdap akımı üretilir. Ferromanyetik bir alaşımdan yapılan tava tabanının elektronlarını harekete geçirir.
• Elektronlar hareket ettiğinde ısı üretilir. Yemeğin tabanı ısınmaya başlar ve bu da su veya yağın kaynamasına neden olur.

Böylece ısı, ocak yüzeyinde değil de üzerine konan kapta oluşur. Elektronik devreler ile manyetik alanın şiddeti değiştirilir. Metal kaba geçen ısı miktarı elektronik devreler sayesinde anında ayarlanabilir. İndüksiyonlu ocaklarda, normal ocaklara (doğal gazlı veya tüp gazlı) göre pişirme kabı tabana tam olarak oturur. Ocak açık alevle yanmadığı için ısı kaybı olmaz.

İndüksiyonlu Ocağın İç Görünümü

Büyük bakır bobin manyetik alanı oluşturur. Altında bir soğutma fanı vardır. Hat filtresi ve güç kaynağı bakır bobini çevreler. Bobinin ortasında beyaz termal gres veya termal macun, kaplı bir sıcaklık sensörü bulunur. (ısı iletkenliğini artırmak amacıyla kullanılan iletken bir malzemedir.)

Elektrikli Ocak İle İndüksiyonlu Ocak Arasındaki Fark

İndüksiyon ocaklarda elektrik, ocak camının altındaki sarmal tellerden oluşan bobinde dolaşır. Bu da bir manyetik alan oluşturur. Oluşan alan bu ocaklar için özel üretilmiş tencerelerde ısı üretir. İndüksiyonlu elektrikli ankastre ocakların en büyük özelliği, tencereyi ısıtırken, dökülen yemeği ısıtmamasıdır. Yani tencereyi ısıtan bölgeye, elinizi koysanız eliniz yanmaz.

Elektrikli ocaklarda elektrik, rezistans aracılığı ile ısıya oldukça dayanıklı cama ısı verir. Isınan cam da üzerinde bulunduğu kabı ısıtır. Bu ocaklarda, verimlilik indüksiyonlu ocaklara göre düşüktür. Fakat her tür tencere ve tavanızı rahatlıkla kullanmanızı sağlamaktadır.

Markaya ve modele göre cam, cam seramik, kristal cam seramik, vitroseramik gibi türleri vardır. ankastre elektrikli ocaklar doğru kullanıldığında uzun yıllar bozulmadan, çizilmeden, kırılmadan muhteşem görüntüsü korur.

İndüksiyonlu ocakların avantajı yiyeceklerin çok daha çabuk ve homojen bir şekilde pişmesidir. Bundan dolayı enerji tasarruflu pişirme olanağı sağlar. Gazlı ocaklarda meydana gelen alevler tarafından ısının çoğunluğu kabın etrafından kaçtığı için verimlilik düşüktür. En iyi indüksiyonlu ocak (best induction cooktop) modelleri ısı verimliliği %84 son derece yüksek bir orandadır. Gazlı ocaklarda %39.9 oranında, elektrikli radyan ocaklarda ise ısı üretim verimliliği oranı %71 civarındadır.

İndüksiyonlu Ocakların Avantajları

İndüksiyonlu ocakların en büyük artısı, zaman tasarufudur. İndüksiyonlu bir ocak, suyu gaz veya elektrikten yüzde 50 daha hızlı kaynatır. Tutarlı ve hassas bir sıcaklık sağlar. İndüksiyonlu ocak modellerinde akıllı tencere tabanı sıcaklığı izleme fonksiyonu vardır. Yemeklerinizi servis saatine kadar istenen sıcaklık seviyesinde tutabilme özelliğine sahiptir.

Ayrıca gazların yanmasından oluşan havayı kirletici gazlardan da uzak durulmasını sağlar. Bir çok avantajı olmasına karşın bu indüksiyonlu ocakların dezavantajları da vardır. İndüksiyon ocakları demir, nikel, kobalt gibi manyetik özellikli metallerle çalışırlar. Seramik cam yüzey olduğu için temizlemesi çok kolay, yüzeyi ocak çalışırken bile silinebilmekte, çünkü yüzeyi el yakmamaktadır.

Marka ve modele göre değişebilmekte, ama çocuk kilidi ve zaman ayarı vardır.

Dezavantajları

Mutfak veya fabrikalarda bu metallerden yapılmış uyumlu tencerelerin kullanılmasıdır. Bu kullanılan uyumlu tencere fiyatları çok ucuz değildir. Ayrı bir maliyet getirmektedir.

İndüksiyonlu Ocak Tencere seçimi

Tencere seçimi yapılırken, tencerelerin hangi malzemeden üretildiğine bakılmalıdır. İndüksiyonlu ocaklar, tencere veya tavanın tabanında elektro-manyetik türbülans ile pişirmek için gereken ısıyı ortaya çıkarır. Bundan dolayı ferro-manyetik tencere ve tavalar tercih edilmelidir.

Granit Tencere İndüksiyonlu Ocakta Kullanılır Mı?

Evet. Gastronomie granit ürünleri;

Özel tabanı sayesinde indüksiyonlu ocaklar ve tüm ocak tiplerinde kullanılabilir.

Cam Ocakta Döküm Tava Kullanılır Mı?

Döküm ve Demir Tava Tencereler; bütün ısı kaynaklarında kullanılabilmektedir. Gazlı, elektrikli, katı ya da radyan saclar, cam-seramik, vitro-seramik, endüksiyon ve gaz, yağ, kömür ya da odun ile çalışan ocaklar.

NOT: Mikrodalga fırınlarda kullanılmamalıdır.

İndüksiyonlu Ocak Modelleri

Teknoloji sayesinde günümüzde akıllı indüksiyonlu ocak üretilmektedir. Akıllı indüksiyonlu ocak, yemek pişirmeyi kolaylaştırmak için telefonunuza bağlanır. Entegre yüzey sensörü, tencere ve tavalarınızın yüzey sıcaklığını takip eder.

 

Enerji tasarruflu pişirme sağlar. Bunun yanında, kapasitif dokunmatik güç kontrol düğmeleri ile telefona bağlanır veya manuel olarak kullanılır.

İndüksiyonlu Ocak Fiyatları

Elektrikli indüksiyonlu ocak fiyatları satıcı firma, marka ve modeline göre değişiklik göstermektedir.

 

Elektrik Alan Nedir? Alan Çizgileri

Elektrik alan nedir: Elektrik alanların oluşumu elektrik yüklerine dayanır. Herhangi bir elektrik yüküne sahip nesne – bir atom altı parçacık veya büyük bir obje – etrafındaki uzayda elektrik alanı oluşturur. Bir elektrik yükünün başka bir elektrik yükü üzerinde yarattığı çekme veya itme kuvveti etkisine elektrik alanı denir.

Elektrikle yüklü cisimlerin etrafındaki bölge elektrik alandır. Elektrik alanında yüklü cisimler birbirini etkiler. Elektrik alanı belli bir bölgenin dışında ölçülemeyecek kadar az olur. Yüklü cisimler bu alan içinde birbirlerini iter veya çeker. Bu itme ve çekme kuvveti Coulomb Kanunu ile açıklanmıştır. Elektrik alanının varlığı o bölgede bulunan yüklü bir cisme bir kuvvetin etki etmesi ile anlaşılır.

Elektrik alanı yer çekimi gibi bir kuvvettir. Yer çekiminin cisimler üzerine yerin merkezine doğru bir kuvvet uygulayarak çeker. Aynı şekilde elektrik alanı da yüklü cisimlere bir kuvvet uygular. Elektrik alanın büyüklüğü, doğrultusu ve yönü vardır. Bu da elektrik alanının vektörel büyüklük olduğunu gösterir.

Elektrik alanı içindeki +q yüküne etki eden kuvvet F ise +q yükünün bulunduğu noktanın alan şiddeti;

Elektrik alan şiddetinin birimi, MKS birim sisteminde N/C (Newton / Coulomb) veya V/m (volt/metre) dir.

Aşağıda verilen q yükünün +1C yükün olduğu noktada oluşturduğu “elektrik alan formülü” ile hesaplanır.

Birim Tablosu

Her elektrik yükü (şarj) bir elektrik alanı üretir. Elektrik alanını meydana getiren şey, elektrik yüklerinin varlığıdır. Dolayısıyla elektrik şebekesine bağlı bir lamba, içinden akım geçtiği halde yanmıyor olsa da bir elektrik alanı yaratır.

Bir cihazın beslenme gerilimi yükseldikçe, ortaya çıkan elektrik alanı da yükselir. Elektrik alan şiddetinin birimi metre başına volt (V/m) olarak ifade edilir. Elektrik alan şiddeti kaynaktan uzaklaştıkça hızla azalır. Az da olsa yalıtkan nitelikli küçük bir madde bile (bina, ağaç vb.) elektrik alanını engeller.

Elektrik Alan Çizgileri

Aşağıdaki  şekilde görüldüğü gibi elektrik yüklerinin çevresinde elektrik alan çizgileri oluşur. Elektrik alan çizgilerinin özellikleri:

a-) Elektrik alan çizgileri daima (+) yüklerden çıkıp (-) yüklere doğrudur.

b-) Aynı ortamda birden fazla yük bulunursa elektrik alan çizgileri şekilde olduğu gibidir.

 

c-) Elektrik alan çizgilerinin sık olduğu bölgelerde elektrik alan şiddeti fazla , seyrek olduğu bölgelerde elektrik alan şiddeti daha azdır.

d-) Elektrik alan çizgileri küre yüzeyinden dik olarak çıkar, veya cismin yüzeyine dik olarak gelirler.

5-) Elektrik alan çizgileri asla birbirini kesmez.

e-) Birden fazla yükün bulunduğu noktada elektrik alan şiddeti , alan şiddetlerinin vektörel toplamına eşittir.

Elektrik Alan Soruları

Soru

Şekilde eşit bölünmüş q₁ = +q, q₂ = + 2q dur. q₁ ve q₂ yüklerinin K noktasındaki elektrik alanlarının birbirine oranını hesaplayınız?

Çözüm

Elektrik Alan Şiddeti

Elektrik alan şiddeti herhangi bir elektrik yükün birim elektrik yük üzerindeki kuvveti olarak tanımlanır. Simgesi E ve elektrik alan şiddet birimi de volt/m dir.

Elektrik alanı elektrik yüklerinin yanı sıra boşlukta elektromanyetik dalganın bir ürünü olarak ta ortaya çıkar. Elektromanyetik dalganın gidiş yönüne dik olarak elektrik alanı oluşur. Elektromanyetik dalganın bir başka ürünü de hem gidiş yönüne hem de elektrik alanına dik olan manyetik akı yoğunluğudur. Elektrik alan ile manyetik akı yoğunluğu arasındaki ilişki:

Burada “c” elektromanyetik dalganın hızıdır.

Boşlukta elektromanyetik dalgalar, hızı ölçülür ve sabittir. Boşluğun dielektrik sabiti veya elektrik geçirgenliği (permittivity) adını alan diğer bir sabitte elektromanyetik dalgaların hızına bağlıdır.

Soru

Şekilde 5.10-6 luk yükün K noktasındaki elektrik alan şiddetini hesaplayınız?

 

 

Çözüm

 

 

 

 

 

 

 

Yüklü bir cismin bir noktada meydana getirdiği elektrik alanı gibi, birden fazla yüklü cisimlerin yükün bir noktada oluşturacağı elektrik alanını değeri, her yüklü cismin incelenen noktada meydana getirdiği elektrik alanlarının bileşkesi alınarak bulunur.

 

 

Manyetik Alan Şiddeti

Manyetik alan şiddeti: Elektrik alanı için geçerli olan özellik birçoğu manyetik alan içinde geçerlidir. Elektrik alanının olduğu gibi manyetik alanında bir şiddeti vardır. Bir manyetik alanın büyüklüğünü ve küçüklüğünü gösteren şiddete, manyetik alan şiddeti denir. Manyetik alan şiddeti H harfi ile gösterilir.

Manyetik alan içinde herhangi bir noktanın alan şiddeti, o noktaya konan birim N kutbuna etki eden kuvvettir.

Manyetik alan şiddeti, mıknatısın kutbuna etki eden kuvvetin mıknatısın kutup şiddetine oranıdır. Manyetik alan şiddeti vektörel bir büyüklüktür. Yani yönü ve doğrultusu vardır.

H = F / m

• H = Manyetik alan şiddeti
• F = Mıknatısın kutbuna etki eden kuvvet
• M = Mıknatıs kutup şiddeti

MKS birim sisteminde manyetik alan şiddet birimi Newton/MKS. Kutup birimi veya Amper / metre’dir.

Örnek: Kutup şiddeti 20 MKS kutup birimi olan bir mıknatısın kutbuna 120 Newton’ luk bir kuvvet etki ediyorsa manyetik alan şiddeti nasıl hesaplanır?

CGS birim sisteminde ise Dyn / CGS Kutup birimi veya Örsted’ dir.

Örnek: Kutup şiddeti 20 CGS kutup birimi olan bir mıknatısın kutbuna 200 Dyn’ lik bir kuvvet etki ediyorsa bu noktadaki manyetik alan şiddeti nasıl hesaplanır?

Manyetik Alan Nedir? Ne İşe Yarar?

Manyetik alan nedir: Manyetik alan içinde hareket eden elektrik yükleri tarafından oluşur. Elektrik yükleri yer değiştirdiğinde, yani bir elektrik akımı sirkülâsyonu olduğunda ortaya çıkar. Manyetik alan vektörel bir büyüklüktür. Herhangi bir noktada yönü ve şiddeti ile açıklanır. Manyetik alan hareket eden elektrik yüküne etki eden Lorentz kuvveti ile tanımlanır.

Manyetik alan, elektrik alan, akım ve onları yaratan yükler arasındaki bağlantı Maxwell denklemleri ile tanımlanır. Özel görelilik kuramı’ nda elektrik ve manyetik alan bir nesnenin birbiriyle alakalı iki özelliğidir. Kuantum fiziğinde ise elektromanyetik etkileşimler foton değişimi sonucunda oluşur. Manyetik alanın birçok kullanımı mevcuttur.

Dünya kendi manyetik alanını üretir. Bu manyetik alan pusulanın temel çalışma prensibini oluşturur. Dönen manyetik alan jeneratör ve elektrik motorlarında kullanılır. Manyetik kuvvetler bir malzeme içerisindeki yük taşıyıcılarının sayısı hakkında bilgi verir.

Bir mıknatısın mıknatıssal özelliklerini manyetik özelliklerini gösterebildiği alandır. Mıknatısın çevresinde meydana gelen çizgilere de, mıknatısın o bölgede meydana getirdiği manyetik alan çizgileri denir. Manyetik alan çizgilerinin yönü kuzeyden (N), güneye (S) doğrudur.

Manyetik alan B harfi ile gösterilir. SI birimi bilim adamı Nikola Tesla’nın soyadı Tesladır. Manyetik alan Lorentz kuvveti kullanılarak ölçülür.

Bundan dolayı manyetik alan birimi coulumb-metre/saniye başına Newton‘ dur. Saniye başına coulomb’ a bir amper dendiğinden T = N(Am)^-1 olarak da geçer. Tesla günlük olaylar için çok büyük bir birim olduğundan pratikte, gauss (G) kullanılmaktadır.   1 T = 10⁴ G. Manyetik alan ölçü birimi olarak Gauss (G) birimi de kullanılmaktadır.

Manyetik Alan Yoğunluğu

Birim yüzeydeki manyetik alan miktarıdır. Buna göre, manyetik alan birimi Tesla olduğundan manyetik alan yoğunluğunun birimi de Tesla / m² dir.

Manyetik Maddelerin Gruplandırılması

Faraday Kanunu: Üzerinden akım geçen iletken bir telin çevresinde manyetik bir alanın ortaya çıkar. Manyetik alan 1819 yılında H.C.Oersted tarafından bulunmuştur. 1831 de Henry ve Michael Faraday;

Bir devrede manyetik alanın değiştirilmesi ile de elektrik akımının oluşabileceğini gösterdiler. Bu sonuç elektrik ve manyetizmayı birleştiren temel ilkelerden biridir. Buna göre Faraday yasası; bir devrede indüklenen EMK (zıt EMK) büyüklüğü, devreden geçen manyetik akının zamanla değişim hızına eşittir.

Araştırmaları sonucunda maddelerin özellikleri , manyetik alana tepki göstermiştir. Bu tepki neticesinde etkileşimin olduğunu ortaya koymuştur. Gösterdikleri tepkiye göre maddeleri üç sınıfta toplanabilir:

Bu manyetik maddeler nelerdir?

• Diyamanyetik Maddeler

Zayıf bir şekilde etkilenenler; Bağıl magnetik geçirgenlikleri µr < 1 olan bu tür maddelerdir. Güçlü bir magnetik alana dik şekilde kendilerini yönlendirirler.

Diyamanyetizma, tek sayıda elektronlara sahip ve tamamlanmamış içi kabuğu olmayan maddelerde görülür. Magnezyum, potasyum, hidrojen, radyum, bakır, altın, gümüş ve su diyamanyetik sınıfa girerler.

• Paramanyetik Maddeler 

Bağıl magnetik geçirgenlikleri µr > 1 olan bu tür maddelerdir. Güçlü bir magnetik alana paralel şekilde kendilerini yönlendirirler. Paramanyetizma (paramagnetizma) çift sayıda elektronlara sahip maddelerde görülür. Alüminyum, silisyum ve hava paramanyetik sınıfa girer.

• Ferromanyetik Maddeler

Kuvvetli bir şekilde mıknatıslardan etkilenen maddelerdir. Kobalt, demir, nikel ve alaşımlarını içeren maddeler bu sınıfa girer.

Manyetik Kutuplar

Bir mıknatıs kütle merkezinden asıldığında bir ucu  kuzeyi diğer ucu  güneyi gösterir. Kuzeyi gösteren uca mıknatısın kuzey kutbu (N) , güneyi gösteren uca ise mıknatısın güney kutbu (S) denir. Mıknatısın aynı kutupları birbirini iter, zıt kutupları ise birbirini çeker.

Pusula bir noktadaki manyetik alanın yönünü gösterir. Pusula ince bir mıknatısın bir iğne üzerinde serbest bir şekilde dönebilmesi ile meydana gelir. Bir mıknatıs pusulaya yaklaştırıldığı zaman pusula iğnesi sapma yapar.

Bir mıknatısta;

• Aynı kutuplar birbirini iter, zıt kutuplar birbirini çekerler.
• İtme veya çekme kuvvetleri kutup şiddeti ile doğru, aradaki uzaklığın karesi ile ters orantılıdır.
• Elektriksel yük coulomb kuvveti gibi kutupların birbirlerine manyetik kuvvet uygular. Bu manyetik kuvvet skaler olarak birbirine eşittir. Fakat zıt yönlüdür.
• Bir mıkantıs  ikiye bölündüğünde, bölünen her bir parçanın “N”, “S” şeklinde yeniden kutuplaştığı görülür. Atomik boyutlara inildiği zaman bile tek kutuplu mıknatıs elde edilemeyeceğidir.

Manyetik Alan Çizgileri

Manyetik alan, bir mıknatısın kuvvetinin etkili olduğu alandır. mıknatısın çevresine demir tozları dökülür. Demir tozları, kutupların bölgesinde yoğun olmak üzere mıknatısın çevresinde çizgiler oluşturmasından anlaşılır. Manyetik alan, alan çizgileri veya manyetik kuvvet çizgileri şeklinde de tanımlanır.

Manyetik alan çizgilerinin N kutbundan S kutbuna doğru olduğu kabul edilir. Bir pusula manyetik alanın içine konulduğunda pusula manyetik alan yönünde uzanır. (N’den S’ye) Manyetik alan vektörü, bu çizgilere teğet durumdadır. Çizgilerin sık geçtiği yerlerde manyetik alan şiddeti fazladır.

Manyetik Kuvvet Çizgilerinin Özellikleri

• Kuvvet çizgileri kapalı bir devre meydana getirecek şekilde ilerlerler.
• Kuvvet çizgileri birbirlerini iterler (birbirlerine paralel ilerler) ve bundan dolayı  kesişmezler.
• Kuvvet çizgilerinin yönü dışarıda N kutbundan S kutbuna doğrudur.
• Manyetik kuvvet çizgileri her maddeyi etkilemese de her maddeden geçerler.
• Zıt yöndeki kuvvet çizgileri birbirlerini zayıflatırlar.
• Aynı yöndeki kuvvet çizgileri, manyetik alanı kuvvetlendirir.

Elektrik Akımı ve Manyetik Alan

Hareket eden elektrik yükleri (akım), manyetik alan oluşturur. Bu durumda çevresindeki manyetik alanlardan etkilenir.

Hareketli Yükler Tarafından Oluşturulan Manyetik Alan

Hareket eden yüklü parçacıklar (örnek. elektron) bir manyetik alan oluşturur. Bu manyetik alan oluşturma yükün çevresini dairesel olarak sarar. Bunu matematiksel olarak açıklayan kişiler Jean-Baptiste Biot ve Félix Savart’ tır.  Biot-Savart yasası olarak adlandırılır. Bu yasa manyetik alanın şiddetinin yükten uzaklaştıkça azaldığı ve sağ el kuralı ile manyetik alanın yönü kolayca bulunmasını sağlar. Kurala göre iletken avuç içine alacak şekilde tutulduğu zaman ve başparmak akımın yönünü gösterir. Kalan dört parmak ise iletkende oluşan manyetik alanın yönünü gösterir. Sağ el kuralı ile, çeşitli mıknatıslar ve içinden akım geçen tel çubuklarda akımın, kuvvetin ve manyetik alanın yönü bulunur.

 

Akım taşıyan tel kıvrılırsa, oluşturduğu manyetik alan yoğunlaşır. Kıvrım sayısı arttırılarak manyetik alanın yoğunluğu arttırılır. Doğal mıknatıstan çok daha güçlü çekim kuvvetleri oluşturulabilir. Solenoitlerin içine demir çekirdek yerleştirilmesi ile elektromıknatıs elde edilir.

• Manyetik alan çizgileri mıknatısın N kutbundan S kutbuna doğrudur.
• Sürtünme yolu ile, dokunmayla ve etki ile geçici mıknatıslık elde edilebilir.

Elektrik akımına ve hareketli yüklere etkiyen manyetik kuvvet;

“B” manyetik alanında, “v” hızıyla hareket eden “q” yüklü parçacığa etki eden manyetik kuvvet Lorentz kuvveti olarak bilinir:

Lorentz Kuvveti

F= qv x B

Lorentz kuvveti; manyetik alan vektörüne ve parçacığın hız vektörüne diktir. “v” ve “B”  arasındaki vektörel çarpımdan dolayı, parçacık manyetik alana paralel hareket ederse etkiyen kuvvet sıfırdır. İki vektör birbirine dik olduğu zaman Lorentz kuvveti en büyük değerini alır.

Manyetik kuvvet, parçacığın hızına daima dik olduğu için hızı büyüklüğünü değiştiremez sadece yönünü değiştirebilir. Bu yüzden hızı ve yükü olan bir parçacık manyetik alanda dairesel hareketler yapmaya başlar. Manyetik kuvvet bu dairesel harekette merkezcil kuvvet işlevi yapar.

Akım Taşıyan Tele Etkiyen Manyetik Kuvvet

Akım taşıyan teldeki her bir elektrik yüküne “qv x B” kuvveti etki eder, parçacık sayısı ile kuvvet çarpılarak toplam kuvvet bulunur. Kesit alanı “A”, uzunluğu “L” olan bir tel parçasındaki parçacıkların sayısı “nAL” dir. (n birim hacimdeki yük sayısı). Bundan dolayı kuvvetin büyüklüğü “F=qvBnAL” olur. Akımın “I=nqvA” tanımı kullanılırsa bulunur.

F=IL x B

L akım yönünde, büyüklüğü telin boyuna eşit vektördür.

Yerin Manyetik Alanı

Manyetik alan nasıl oluşur? Yerin manyetik alanı, dünyanın sıvı dış çekirdeğindeki konveksiyon akımları ile oluşur. Dış çekirdekteki konveksiyon hareketleri, zaman içinde manyetik alanı meydana getirir. Bu konveksiyon hareketlerinin dünyanın oluşumundan beri meydana geldiği düşünülmektedir. Yeryüzü çekirdeğinin içi katı, dışı sıvı demir termal hareketler ile kendi magnetik alanlarını oluşturur. Atomların yeterli bir güçle ve düzenli bir şekilde değiştirmesi ve yönlendirmesi kalıcı mıknatıslanmaya sebep olur. Böylece dünyanın kabuğunda kalıcı mıknatıslanma oluşturur. Dünyayı, etrafı magnetik alanla çevrelenmiş büyük küresel bir mıknatıs gibi düşünülebilir.

Dünyanın Manyetik Alanı

Kuzey ve güney kutupları olan, merkezde yerleşmiş bir dipol mıknatıs (magnetic dipole) çubuk olarak ta tanımlanır. Dünyanın dönüş ekseni ile dipolün ekseni arasında yaklaşık olarak 11 derece fark vardır. Bu kuzey ve güney coğrafi kutuplarla, magnetik kutupların üst üste gelmediğini gösterir. Herhangi bir noktadaki yer manyetik alanı, ölçülen bileşen ve yön ile tespit edilir. Yerin içindeki dev mıknatıs Coğrafi kuzey-güney doğrultusu ile yaklaşık 11-15º lik bir açı yapacak şekilde konumlanır. Bunun için pusulanın belirtiği yön tam olarak coğrafi kuzey yönü olmayıp 11-15º arasında sapma yapar.

(Magnetic dipole): Kendinde mıknatıs özellikleri bulunan.

Dönen Manyetik Alan

Dönen manyetik alan, manyetik alanın yönünün, belirli bir açısal hıza sürekli değiştiği durumdur. Bu durum, Alternatif akım motorunun (AC motor) çalışma prensibidir.

Hall Etkisi

Akım taşıyan bir iletken, manyetik alan içine yerleştirilirse akıma ve manyetik alana dik yönde bir potansiyel farkı üretir. Bu olay 1879’da Edwin Hall tarafından gözlenmiştir.

Akım taşıyan bir iletken, manyetik alan içine yerleştirilirse akıma ve manyetik alana dik yönde bir potansiyel farkı üretir. Bu olay 1879’da Edwin Hall tarafından gözlenmiştir.

Hall etkisi, yük taşıyıcıları manyetik alandan dolayı kuvvet ile, iletkenin bir tarafına doğru sapmalarından kaynaklanır. Hall etkisi, yük taşıyıcıların işareti ve yoğunluğu hakkında bilgi verir. Aynı zamanda manyetik alanların büyüklüklerini ölçmek için de kullanılabilir.

Mıknatıs Etkisinin Ortamdan Geçişi

• Yumuşak demir gibi maddeler ferromanyetiktirler.Ferromanyetik; mıknatısın kutupları arasına yerleştirilirse manyetik alan çizgilerini sıklaştırırlar.
• Magnetik alan çizgilerini zayıflatan maddeler magnetik özellik göstermemektedirler.

Buna karşılık olarak;

-273+500 ^oC derece üzerinde manyetik özellik kaybolmaktadır. Dünyanın manyetik alanı uydusu olan Ay’ dır. Ay’ın gelgit çekimlerinden etkilenerek tersi yönünde dönen dünya sayesinde meydana gelmektedir.

Manyetik Akı

Manyetik akı “Φ” harfiyle gösterilir. Manyetik akı toplam manyetizmanın ölçüsüdür. Bu yönü ile elektrik yükün manyetik karşılığıdır. Manyetik akı yoğunluğu ise “B” harfiyle gösterilir ve birim kesit alandan geçen manyetik akı miktarının ölçüsüdür.

Manyetik akı birimi weber ‘dir. (Wb) Bu durumda manyetik akı yoğunluğu ise weber/ metre² dir. (Wb/m²) Ancak uluslararası SI birimlerde Tesla birimi de kullanılır. (T). Buna göre 1 T = 1 Wb/m².

İletken Etrafında Oluşan Manyetik Alanın Zararlı Olduğu Ortamlar

Bir iletkenden akım geçirilince iletken çevresinde bir manyetik alan oluşur. Elektrik akımının manyetik etkisinden faydalanma alanları oldukça fazladır. Ama birçok zararlı etkileri de vardır. Manyetik alanın ve elektrik alanının yaydığı dalgalara elektromanyetik dalga denir. Bazı dalgaların canlılar üzerinde bazı olumsuz etkileri olmaktadır.

Bu dalgaların insanın bağışıklık sistemini zayıflattığı ve kanser türü hastalıklara sebep olduğu söylenmektedir. Bir sistemin manyetik alanı, iyi bir manyetik yalıtım yapılmalıdır. Yalıtım yapılmazsa başka sistemlerin çalışmasını olumsuz etkileyebilir.

Örneğin; bilgisayar, televizyonun yanında cep telefonu çalışınca parazit sesleri duyulur. Hem de ekran görüntülerinde bozulmalar oluşur. Özellikle elektronik sistemlerde hassas ölçümler yapıldığında bu etki sakıncalı sonuçlar doğurabilir

Manyetik Alanın Dezavantajları

• Canlı metabolizmasını bozabilir. Halsizlik, yorgunluk ve bir takım hastalıklara sebebiyet verebilir.
• Ölçüm cihazlarını etkileyerek yanlış ölçümlere neden olabilir.
• Bazı elektronik cihazların çalışmaları üzerinde olumsuz etkileri görülebilir